عوامل برگشت «بشار اسد» به اتحادیه عرب کدامند؟
دانستنی اقتصاد- گروه بین‌الملل: روز جمعه ۱۹ مه ۲۰۲۳ سی و دومین نشست سران اتحادیه عرب با حضور نمایندگان کشورهای عربی در شهر جده پادشاهی سعودی به ریاست محمد بن سلمان برگزار شد. نقطه عطف این نشست را می‌توان بازگشت کرسی سوریه به دولت قانونی دمشق و سفر تاریخی بشار اسد رئیس جمهور این کشور به عربستان دانست. اسد در بدو ورود به فرودگاه ملک عبدالعزیز مورد استقبال شاهزاده بدر بن سلطان، پسر رئیس سابق استخبارات سعودی و دبیرکل اتحادیه عرب قرار گرفت. این مهم در حالی اتفاق افتاد که ۱۲ سال پیش در جریان ناآرامی‌های داخل سوریه، کشورهای عضو اتحادیه عرب کرسی دولت قانونی اسد را گرفته و تحویل معارضان سوری دادند. با مقاومت دولت- ملت سوریه و کمک‌های نظامی- مستشاری متحدان دمشق، بار دیگر دولتمردان کشورهای عربی راه تعامل با دولت قانونی سوریه را برگزیدند تا بتوانند در دوران «بازسازی زیرساخت‌ها» و «سازندگی» به ایفای نقش بپردازند.
تاکید کشورهای عربی بر عدم مداخله قدرت‌های خارجی، حفظ تمامیت ارضی و بازگشت مهاجران سوری به میهن‌شان نشان دهنده تغییر سیاست‌های قدیمی در قبال دولت قانونی اسد است. برهمین اساس در ادامه این گزارش سعی خواهیم کرد تا ضمن بررسی نشست اخیر سران اتحادیه عرب در جده، به واکاوی نقش عنصر «مقاومت» در پیروزی نهایی دولت سوریه و بازگشت این کشور به آغوش جهان عرب بپردازیم.
سوریه در آغوش جهان عرب
پس از آنکه هیات سوری در فرودگاه ملک عبدالعزیز مورد استقبال مقامات سعودی قرار گرفت؛ بشار اسد برای شرکت در مراسم و دیدار با رهبران جهان عرب، راهی محل برگزاری نشست شد. یکی از مهم‌ترین لحظات سی و دومین نشست اتحادیه عرب، در هنگام استقبال گرم محمد بن سلمان از بشار اسد رئیس جمهور قانونی رقم خورد. پس از انتشار تصاویر دیدار محمد بن سلمان و رئیس جمهور سوریه رسانه‌های عبری این رخداد را به عنوان پیروزی اسد تعبیر کردند. این رسانه‌ها در ادامه نشست اخیر اتحادیه عرب را پایان رسمی اختلافات در میان کشورهای عربی و مقدمه‌ای برای بازگشت مجدد فلسطین در راس دغدغه‌های جهان عرب دانستند.
در هنگام ثبت گفت‌وگوی رهبران عرب توسط دوربین‌های تلویزیونی؛ دیدار بشار اسد با عبدالفتاح السیسی یکی دیگر از نقاط برجسته این نشست بود. همچنین برخی منابع خبری از گفتگوی کوتاه اسد با شیخ تمیم بن حمد آل‌الثانی امیر قطر خبر می‌دهند، که متاسفانه این ملاقات در قاب دوربین‌ها به ثبت نرسیده است. پیش از آغاز رسمی جلسه سران اتحادیه عرب در جده، بشار اسد با قیس سعید رئیس جمهور تونس دیدار و گفتگو کرد. همچنین اسد با منصور بن زاید آل‌نهیان نائب رئیس امارات دیدار و گفتگو کرد و از نقش این شیخ‌نشین در زمینه بازگشت سوریه به جهان عرب تقدیر نمود. پس از پایان ترافیک دیدارهای اسد با رهبران جهان عرب؛ اجلاس سران اتحادیه عرب به صورت رسمی آغاز به کار کرد.
چهار خطر حیاتی برای جهان عرب
پس از واگذاری کرسی ریاست دوره‌ای اتحادیه عرب از الجزایر به پادشاهی سعودی، بشار اسد رئیس جمهور سوریه در سخنرانی افتتاحیه سی و دومین سران اتحادیه عرب در جده گفت: «ما با فرصت تاریخی برای بازآرایی جامعه عربی با کم‌ترین مداخله خارجی مواجه هستیم.» وی در ادامه با اشاره به خطراتی که جهان عرب را تهدید می‌کند، خواهان توجه دولت‌ها به «علت‌ها» و نه «نتایج» این بحران شد تا نسل‌های آینده دچار مشکل نشوند. وی در ادامه گفت: «خواهان تدوین و بازنگری منشور اتحادیه عرب و مقررات داخلی آن هستم تا مطابق با مقتضیات زمان باشد.»
اما مهم‌ترین فراز از سخنرانی بشار اسد در نشست اتحادیه عرب را می‌توان ترسیم چهار خطر «مداخلات خارجی»، «نئولیبرالیسم»، «رژیم صهیونیستی» و «نوعثمانی‌گری ترکیه» دانست. اشاره به این چهار تهدید درسخنرانی پنج دقیقه اسد نشان دهنده اراده دمشق برای احیای موقعیت تاریخی سوریه در حوزه «پان عربیسم» و بازسازی سنگر در برابر مداخلات قدرت‌های غیر عربی است. راهبردی که به نظر می‌رسد از سوی اکثر کشورهای عربی مورد حمایت و استقبال قرار بگیرد.
بازگشت سوریه به اتحادیه عرب؛ نتیجه مقاومت
قریب به هفت سال پیش حساب کاربری منتسب به وزارت خارجه سعودی به نقل از عادل الجبیر وزیر خارجه وقت عربستان نوشت: «بشار اسد رفتنی است و در آینده سوریه جایی ندارد.» حال پس از گذشت سال‌ها از ناآرامی‌های داخل سوریه به نظر می‌رسد برخلاف میل برخی کشورهای منطقه، دمشق موفق شد تا با همکاری متحدان خود در برابر فشار معارضان مسلح و تروریست‌های سلفی- تکفیری مقاومت کرده و اجازه نداد تا سوریه به سرنوشتی همچون لیبی دچار شود. به عبارت دیگر اگر در ماه‌های ابتدایی بحران سوریه، بشار اسد به پیشنهادات برخی کشورهای عربی پاسخ مثبت می‌داد؛ آنگاه باید آماده ترک دمشق و واگذاری قدرت به گروه‌های تروریستی می‌شد.
یکی از نکات قابل تامل نشست اخیر اتحادیه عرب؛ استقبال بدر بن سلطان از بشار اسد در فرودگاه بود. قریب به یک دهه قبل رسانه‌های عربی بندر بن سلطان رئیس وقت استخبارات سعودی را به عنوان مغز متفکر و طراح اصلی برنامه «سقوط» دولت قانونی سوریه معرفی می‌کردند. در آن دوران کارشناسان و مفسران مسائل خاورمیانه بحران سوریه را به نوعی دوئل بندر بن سلطان و سپهبد شهید سلیمانی می‌دانستند. اکنون با گذشت بیش از ۱۰ سال از جنگ داخلی سوریه، بشار اسد همچنان بر کرسی قدرت تکیه زده و محور مقاومت حضوری فعال در این کشور برای پشتیبانی از جبهه لبنان و نوار غزه در برابر دشمن صهیونیستی دارد. همچنین بازگشت دمشق به جهان عرب می‌تواند سطح بازدارندگی سوریه در برابر تجاوزهای هوایی رژیم اسرائیل افزایش دهد. طی سال‌های اخیر تل‌آویو بدون توجه به قوانین بین‌المللی، تمامیت ارضی سوریه را زیر پا گذاشته و اهداف منتسب به ارتش سوریه و مقاومت را هدف قرار می‌دهد. حال به نظر می‌رسد موقعیت مناسبی برای پاسخ به تجاوزهای آتی صهیونیست‌ها با حمایت یکپارچه جهان عرب فراهم آمده باشد.
بهره سخن
بازگشت مجدد مسئله فلسطین به راس هرم سیاست خارجی کشورهای عربی، نتیجه مقاومت اسد در برابر توطئه عِبری- عربی- غربی است. در سال‌های ابتدای دهه دوم قرن بیست و یکم برخی بازیگران فرامنطقه‌ای با همکاری رژیم صهیونیستی قصد داشتند تا با ایجاد بحران در کشورهای اسلامی؛ به‌ویژه سوریه، توجه دولت‌های عربی را از مسئله قدس برداشته و بر روی موضوعات فرقه‌ای- قومی متمرکز کنند. پیروزی مقاومت و بازپس‌گیری نقاط اشغالی سوریه سبب شد تا «واقعیت‌های میدانی» نظر کشورهای عربی را خصوص تنظیم روابط با دمشق تغییر دهد. حضور پر رنگ اسد در نشست جده نشان دهنده برنامه‌ریزی این کشور برای توسعه روابط سیاسی، اقتصادی و امنیتی با دولت‌های عربی و برنامه‌ریزی این دمشق برای تسریع در روند بازسازی زیرساخت‌های حیاتی و احیای اقتصاد سوریه است. سیاستی که می‌تواند بار دیگر ارتش سوریه را بازسازی و دمشق را بدل به خط مبارزه با رژیم صهیونیستی کند.
