گسل مشاء – فشم؛ خطری بزرگ بیخ گوش پایتخت/ زلزله به کدام مناطق تهران بیشتر آسیب می زند؟

به گزارش خبر فوری، دو زلزلۀ متوالی ۳ و ۴ ریشتری در تهران بسیاری را نگران کرده است. این لرزش ها مربوط به فعال شدن گسل مشاء – فشم در شمال تهران است. این گسل یکی از اصلی ترین گسل های تهران است که فعال بوده و بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران نگران لرزش های احتمالی آن هستند (اینجا بخوانید).

نگرانی در مورد گسل مشاء – فشم از چند سال پیش زیاد شد. زلزلۀ ۵ ریشتری سال ۱۳۹۹ دماوند بسیاری از تهرانی را نگران کرد. منشاء آن زلزله هم گسل مشاء – فشم بود. در همان زمان، تحلیلگران از خطرناک بودن این گسل و افزایش فعالیتش گفتند. این خطر و نگرانی با لرزش های روز قبل، تشدید شده اما همچنان بسیاری از مسئولین در خواب هستند و سعی ندارند حداقل از طریق ابزارهای مخصوص تشخیصی، حرکات و فعالیت های این گسل را شناسایی و ثبت کنند (دربارۀ علائم و نشانه های زلزله اینجا بخوانید).

چرا باید نگران گسل مشاء – فشم بود؟

اما چرا فعالیت گسل مشاء – فشم خطرناک و نگران کننده است؟ موقعیت این گسل، نحوۀ فعالیتش و سابقه و تاریخ آن نشان می دهد که باید نگران این گسل شمالی بود.

تهران شهر گسل ها است. گسل های فیروزکوه، شمال تهران، شمال و جنوب ری، رباط کریم، پیشوا، مره، مشاء و … از جمله مهم ترین گسل های تهران و اطرافش هستند. در میان این گسل ها، دو گسل مشاء – فشم در شمال و ری در جنوب، خطرناک تر از باقی گسل ها هستند. در میان این دو گسل نیز، گسل مشاء – فشم خطرناک تر و نگران کننده تر است. بررسی های تاریخی نشان می دهد که این گسل هر چند صد سال فعال شده و یک زلزلۀ بزرگ به وجود آورده است. اما باید در نظر داشت که این گسل حدود ۱۹۰ سال است که فعالیتی خطرناک و لرزش بالای ۷ ریشتر نداشته است. آخرین زمین لرزۀ بزرگ تهران که در سال ۱۸۳۰ میلادی در دوران فتحعلیشاه قاجار به وقوع پیوسته و باعث خرابی های فراوان در لواسانات و دماوند و حتی خرابی بازار تهران شد به فعالیت این گسل ارتباط داشته است (دربارۀ این زمین لرزه اینجا بخوانید). گسل مشاء بعد از حادثۀ سال ۱۸۳۰ دیگر لرزش بالای ۷ ریشتر نداشت. با این حال، چند بار حرکت کرده و لرزه های ۵ ریشتری را به وجود آورده است. دو زلزلۀ سال ۱۳۰۹  و ۱۳۹۹ که هر دو ۵ ریشتر بودند به گسل مشاء – فشم ارتباط داشته اند.

آنچه نگرانی ها را بیشتر کرده موقعیت گسل مشاء است. گسل مشاء – فشم یک گسل فشاری است که از شرق در نزدیکی شاهرود در استان استان سمنان شروع می ‌شود و تا غرب و نزدیکی آبیک در استان قزوین امتداد دارد. این گسل حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ کیلومتر طول دارد و از کمربندی بالای تهران نیز عبور می کند. پهنهٔ این گسل در نزدیکی منطقهٔ مشاء به بیش از ۱۰ متر می ‌رسد و به شدت بریده و پودر شده‌ است. این گسل سراسر دماوند و لواسانات را در برگرفته و از شمال فشم و شهر میگون در شمال تهران نیز عبور می کند. مرکز گسل مشاء به ‌رغم فعال بودن، در طول این سالیان، لرزشی را ثبت نکرده است. گروهی معتقدند این عدم لرزش همراه با فعالیت، به انباشت انرژی منجر شده و به اصطلاح، گسل مشاء را در حالت سکوت لرزه ‌ای ناشی از قفل‌ شدگی گسل قرار داده است. انباشت انرژی حاصل از حرکت صفحات زمین  و عدم لرزش و تخلیه انرژی توسط گسل می تواند  زمین لرزه ای بزرگ با قدرت بالای ۶ یا ۷ ریشتر ایجاد کند و از این جهت، باید خطر گسل مشاء را جدی گرفت.

مسالۀ دیگر که مربوط به گسل مشاء است، نزدیکی آن به گسل شمال تهران است. گسل شمال تهران در نزدیکی لواسان به گسل مشاء–فشم رسیده و این دو بعد از اتصال، به‌ صورت واحد به سمت شرق ادامه می‌ یابند. به همین دلیل، فعال شدن این گسل می تواند گسل شمال تهران را هم فعال کند.

 فعالیت گسل مشاء کدام مناطق تهران را بیشتر تهدید می کند؟

گسل مشاء مناطقی همچون نیاوران در شمال شرق تا برج‌ های منطقه ۲۲ در غرب تهران را تحت تاثیر قرار می ‌دهد. بسیاری معتقدند گسل ری در صورت فعال شدن فاجعه مرگباری در تهران رقم می ‌زند چون مناطق جنوبی تهران را که بافت سنتی داشته و تراکم زیادی دارند، درگیر می کند. با این حال، نمی توان قاطعانه چنین نتیجه ای گرفت. گسل مشاء – فشم فعالیت بیشتری از گسل ری داشته و همین امر نگرانی ها را بیشتر کرده است. اگر لرزۀ گسل مشاء بیشتر از ۷ ریشتر باشد، مناطق جنوبی تهران را هم درگیر خواهد کرد، همانطور که در زلزلۀ ۱۸۳۰ میلادی مناطق مرکزی و جنوبی تهران درگیر شده و حتی به بازار تهران نیز آسیب جدی وارد شد.

پروفسور بهرام عکاشه، پدر علم زلزله شناسی ایران مدتی پیش در یک مصاحبه اعلام کرد که چنانچه زلزلۀ مهیبی تهران را به لرزه درآورد مناطق ۱، ۲ و ۳ به دلیل حضور گسل‌ های شمال تهران و مشاء بیشترین آسیب را خواهند دید اما به طور کل، مناطق ۷، ۹،۱۲،۱۱ و ۱۷ به دلیل وجود بافت متراکم و فرسوده، بیشترین آسیب پذیری را در برابر زلزله دارند. استقرار گسل مشاء در مناطق شمالی پایتخت به این معنا نیست که جنوب تهران از آن مصون خواهد بود. چنانچه گسل مشاء فعال شود میزان خسارت برای بیشترمناطق شهری چیزی حدود ۱۰درصد است. البته منطقه ۱۲ به دلیل قرار گرفتن بازار بزرگ تهران و بافت بسیار فرسوده آن از این قاعده مستثنی است و در این منطقه نسبت خسارات معادل ۳۰درصد خواهد بود.