کالاها، ارزانتر روانه بازارهای صادراتی شدند/ آیا ارز صادراتی به موقع برمی‌گردد؟
اقتصاد آنلاین- محبوبه فکوری؛ آمارهای رسمی گمرک ایران در فصل بهار سال جاری منتشر شد؛ آماری که از یک سو امیدوارکننده و از سوی دیگر، اندکی نگران کننده است، هر چند که فهرست کالاهای صادراتی ایران به نحوی است که بیشتر کمودیتی‌ها را در برگرفته و به دلیل کاهش قیمت آنها در بازارهای جهانی، بر میزان درآمد ارزی صادراتی ایران هم اثرگذار بوده است.
بر اساس آنچه که گمرک ایران منتشر کرده است، صادرات غیرنفتی ایران در فصل بهار ۱۴۰۲ با رشد ۲۵درصدی به لحاظ وزنی مواجه بوده؛ اما در مقابل، کاهش ارزشی را به میزان ۸.۸ درصد تجربه کرده است.
تراز تجاری ۱.۵ میلیارد دلار منفی شد
در واقع، بر اساس آمارهایی که گمرک ایران منتشر کرده است، در بهار امسال ۵.۳ میلیون تن کالا به ارزش ۱۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار به استثنای نفت خام، نفت کوره، نفت سفید و تجارت چمدانی از کشور صادر شده و در مقابل، ۸ میلیون و ۶۰۰ هزار تن کالا به ارزش ۱۴ میلیارد دلار به کشور وارد شده که این خود نشانگر تراز منفی حدود ۱.۵ میلیارد دلاری ایران در فصل بهار سال جاری است. سهم واردات کشور بود.
در این مدت، صادرات غیرنفتی ایران به لحاظ وزنی ۲۵ درصد رشد و به لحاظ ارزشی ۸.۸ درصد کاهش را تجربه می‌کند که این نشانگر آن است که در این مدت، کالاهای ایرانی ارزانتر از قبل به دنیا فروخته شده است؛ به این معنا که اگرچه به لحاظ تناژی، کالای بیشتری صادر شده؛ اما به لحاظ درآمد ارزی، منابع کمتری عاید کشور شده است.
هر چند در حوزه واردات موضوع کاملا برعکس است، به این معنا که واردات ۱ درصد رشد در وزن و حدود ۸۰ درصد رشد در ارزش را تجربه کرده است؛ یعنی ایران، کالاهای مورد نیاز خود را گرانتر از قبل از بازارهای جهانی خریداری کرده و نسبت به مدت مشابه سال قبل، اگرچه یک درصد بیشتر کالا وارد کشور شده است، اما برای قیمت آن ۸۰ درصد منابع ارزی بیشتری صرف شده است.
در این میان تحلیل‌ها حکایت از آن دارد که قیمت برخی از محصولات در سطح دنیا با کاهش مواجه بوده‌اند که بر این اساس، با توجه به اینکه بیشتر کالاهای صادراتی ایران محصولات خام و دارای ارزش افزوده پایین است، بنابراین عایدی بالایی به لحاظ ارزی برای ایران به جای نمانده است.
چین، عراق، ترکیه، امارات متحده عربی و هند ۵ کشور اول مقصد کالاهای صادراتی بوده است که به ترتیب ۳ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار، ۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار، یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار، یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار و ۴۸۹ میلیون دلار به این ۵ کشور صادر شد.
ترکیب کالاهای وارداتی ایران چه بوده است؟
در بهار امسال ذرت، دانه سویا، روغن دانه آفتابگردان، برنج، گندم و جو عمده‌ترین اقلام اساسی وارداتی به کشورمان بوده‌اند که از نظر وزنی ۵۶ درصد و از نظر ارزشی حدود ۲۰ درصد واردات کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
پنج کشور اول مبدا کالاهای وارداتی در ۳ ماهه اول امسال به ترتیب شامل امارات متحده عربی به ارزش ۴ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار، چین ۴ میلیارد دلار، ترکیه یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار، آلمان ۵۴۸ میلیون دلار و هند ۵۰۱ میلیون دلار بوده است.
صادرکنندگان نگران سیاست‌های بانک مرکزی
سیاست‌های اخیر بانک مرکزی ظرف ماه‌های گذشته حکایت از آن دارد که این بانک، همچنان معتقد به قیمت‌های دستوری در نرخ ارز است و شرایط را هم به گونه‌ای تنظیم کرده تا برآیند مجموعه تصمیمات او، منجر به یک نرخ دستوری باشد.
نمونه بارز آن هم، نرخ‌گذاری ارز برگشتی حاصل از صادرات کالاهای صادراتی است؛ به نحوی که صادرکنندگان مجبور هستند که ارز حاصل از کالاهای صادراتی خود را ارزانتر از آنچه که در بازار اتفاق می‌افتد، به دولت و بانک مرکزی بفروشند. در واقع، نرخ ارزی که برای آنها از سوی بانک مرکزی تعیین می‌شود، به شدت پایین‌تر از نرخی است که در بازار آزاد به فروش می‌رسد و از این رو صادرکنندگانی هم هستند که یا رو به کاهش صادرات به دلیل عدم ایفای تعهدات ارزی می‌آورند و یا صادرات با کارت‌های بازرگانی یکبار مصرف را برمی‌گزینند.
بررسی‌ها و روایت تجار در گفتگو با خبرنگار دانستنی اقتصاد حکایت از آن دارد که استفاده از کارت‌های بازرگانی یکبار مصرف رونق گرفته است و برخی اعداد و ارقام عجیب در حوزه صادرات ظرف مدت کوتاه از سوی کارت‌های بازرگانی که تا به حال سابقه صادرات و تجارت نداشته‌اند، هم نشانگر همین است که استفاده از کارت‌های بازرگانی یکبار مصرف برای برخی‌ها که علاقه‌ای به فروش ارز به قیمت دستوری ندارند رونق گرفته است؛ هر چند که این کار به شدت مورد انتقاد است و نباید به هیچ عنوان از سوی فعالان اقتصادی به عنوان یک ابزار مورد استفاده قرار گیرد.
نکته حائز اهمیت دیگر آن است که تجربه تلخ سیاست‌های غلط در حوزه صادراتی در سال ۹۷ هم نیز از سوی فعالان اقتصادی وجود دارد و بر اساس آن، به گفته رئیس کل وقت بانک مرکزی تعداد زیادی از افرادی بودند که ارز حاصل از صادرات را به کشور برنگردانند و از کارت بازرگانی یکبار مصرف استفاده کرده بودند، موضوعی که البته با روی کار آمدن فرزین و سیاست‌های مرتبط با تیم اجرایی او، باز هم از سوی فعالان اقتصادی نسبت به آن هشدار داده شد.
به هر حال سیاست‌های بازگشت ارز صادراتی از سوی بانک مرکزی نیازمند تحول جدی است و باید زمینه را به نحوی فراهم کرد که این سیاست‌ها منجر به رشد و رونق صادرات و ارزآوری بیشتر برای کشور شود.
