تصویر بیکاری در جهان
دانستنی اقتصاد: طی هفته‌ها و ماه‌های ابتدایی بحران کووید-۱۹ کشورها به سرعت برای تهیه تجهیزات بهداشتی و کمک‌رسانی درمانی اضطراری جهت کنترل بیماری اقدام کردند. همچنین در بسیاری از کشورها سطح بی‌سابقه‌ای از حمایت‌ها جهت محافظت از کسب وکارها و مشاغل و جلوگیری از وقوع بحران در اقتصاد به‌دلیل محدودیت‌های اجباری ناشی از قرنطینه‌ها و فعالیت‌ها انجام شد. به‌‌رغم تلاش‌های جسورانه دولت‌ها برای حمایت از شرکت‌ها و محافظت از مشاغل از طریق طرح‌های حفظ شغل، میلیون‌ها نفر شغل خود را از دست داده‌اند.
با شروع همه‌گیری میزان تاثیر آن بر متغیرهای مهم اقتصادی نامشخص بوده است. اکنون پس از گذشت بیش از یکسال از شروع همه‌گیری در جهان می‌توان با بررسی شاخص‌های منتخب نیروی کار در برخی از کشورها، تصویر روشن‌تری از آثار و پیامدهای همه‌گیری بر این شاخص مهم اقتصادی داشت. بحران کووید-۱۹ شکنندگی بازار کار و نابرابری‌های ساختاری را بیش از پیش روشن‌تر کرد. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد آثار همه‌گیری بر بیکاری برای تمامی کشورها یکسان نبوده است.
گزارش وزارت کار آمریکا نشان می‌دهد شرکت‌های آمریکایی در ماه‌های مارس و آوریل ۲۰۲۰ تعداد مشاغل خود را برای مبارزه با ضررهای ناشی از همه‌گیری کرونا کاهش دادند. به این ترتیب نرخ بیکاری در آمریکا در ماه آوریل ۲۰۲۰ با ۸/ ۱۴ درصد به بالاترین نرخ بیکاری از بحران بزرگ تاکنون رسیده بود. به‌گونه‌ای‌که در این ماه ۲۰ میلیون و ۶۷۹ هزار شغل (به‌طور خالص) در آمریکا از دست رفت و تعداد بیکاران به ۲۳ میلیون و ۱۰۹ هزار نفر رسید. البته بنابر اعلام اداره آمار وزارت کار آمریکا، در ماه ژانویه امسال ۴۹ هزار شغل جدید (به‌طور خالص) در آمریکا ایجاد شده و نرخ بیکاری به ۳/ ۶ درصد رسیده است. با این حال وضعیت بیکاری در آمریکا در ادامه سال ۲۰۲۱ همچنان چالش‌برانگیز است؛ هنوز بیش از ۱۰ میلیون نفر در این کشور بیکارند.
بررسی آمار نرخ بیکاری در کانادا نیز نشان می‌دهد روند نزولی که از ۲۰۰۹ آغاز شده بود، با شروع همه‌گیری معکوس شده، به‌گونه‌ای که در ماه‌های مارس و آوریل ۲۰۲۰ به ترتیب یک میلیون و ۱۰ هزار و ۷۰۰ و یک میلیون و ۹۹۳ هزار و ۸۰۰ شغل (به‌طور خالص) از دست رفت. این روند تا آنجا ادامه داشت که نرخ بیکاری در ماه مه ۲۰۲۰ با ۷/ ۱۳ درصد به بالاترین میزان در این سال رسید. جمعیت بیکار در این ماه ۲ میلیون و ۶۰۹ هزار و ۸۰۰ نفر بوده است که پس از آن در روند کاهشی قرار گرفته و در پایان سال به ۸/ ۸ درصد رسید. البته این رقم مجددا در ماه ژانویه امسال به‌دلیل آغاز دور تازه‌ای از محدودیت‌ها در این کشور به‌منظور مقابله با شیوع ویروس کرونا افزایش یافته، به‌طوری‌که حدود ۲۱۳ هزار شغل از دست رفته و نرخ بیکاری به ۴/ ۹ درصد افزایش یافته است. درحال‌حاضر یک میلیون و ۸۹۹ هزار نفر در کانادا بیکار هستند.
در میان کشورهای آمریکای لاتین، برزیل در ماه سپتامبر ۲۰۲۰ با نرخ بیکاری ۶/ ۱۴ درصدی به بالاترین میزان از ۲۰۱۲ تا کنون رسید. در این ماه جمعیت بیکار به ۱۴ میلیون و ۹۰ هزار نفر افزایش یافت. همچنین بیشترین تعداد شغل از دست رفته در برزیل (به‌طور خالص) در ماه آوریل ۲۰۲۰ برابر با ۸۶۰هزارو۵۰۳ نفر بوده است. گرچه این وضعیت در ماه‌های بعد بهبود یافته و به تعداد شغل‌های ایجاد شده (به‌طور خالص) افزوده شد، مجددا در ماه ژانویه ۲۰۲۱، تعداد شغل‌های از دست رفته افزایش یافته و به ۶۷ هزار و ۹۰۰ شغل رسید.
همچنین نرخ بیکاری در آرژانتین در فصل سوم ۲۰۲۰ با ۱/ ۱۳ درصد و معادل یک میلیون و ۴۳۷ هزار نفر بیکار به بالاترین رقم خود از سال ۲۰۰۵ تا کنون رسید.
در اروپا نیز روند کاهشی نرخ بیکاری که از سال ۲۰۱۳ آغاز شده بود با شروع همه‌گیری معکوس شد. به‌عنوان مثال نرخ بیکاری در انگلیس که از سال ۲۰۱۲ روند نزولی خود را آغاز کرده بود، از ابتدای سال ۲۰۲۰ با افزایش مواجه شده و در ماه اکتبر به ۰۴/ ۵ درصد رسید. در این ماه ۸۸ هزار شغل (به‌طور خالص) از دست رفته است. اما از نظر جمعیت بیکار، بیشترین تعداد بیکاران در این سال با ۲ میلیون و ۷۰۳ هزار و ۷۰۰ نفر، در ماه آگوست مشاهده می‌شود. تعداد شغل‌های ایجاد شده در انگلیس در تمامی ماه‌های سال میلادی گذشته به جز دو ماه ابتدایی آن منفی بوده است یعنی در تمامی ماه‌ها به جز ماه‌های ژانویه و فوریه ۲۰۲۰ به‌طور خالص شغل از دست رفته است. بیشترین تعداد شغل از دست رفته (به‌طور خالص) در ماه مه با ۳۳۴ هزار نفر بوده است.
فرانسه نیز در سال ۲۰۲۰، بالاترین نرخ بیکاری را با ۴۰/ ۹ درصد در ماه جولای و بیشترین جمعیت بیکار را با ۴ میلیون و ۳۱۵ هزار و ۷۰۰ نفر در ماه آوریل تجربه کرده است.
ایتالیا در سال ۲۰۲۰ بالاترین نرخ بیکاری و جمعیت بیکار را در ماه جولای با ۷/ ۹ درصد و معادل۲ میلیون و ۴۵۷ هزار و ۷۱۰ نفر داشته است.
اسپانیا که از سال ۲۰۱۳ با نرخ بیکاری ۳/ ۲۶ درصد، اقدامات گسترده‌ای را در راستای کاهش بیکاری انجام داده بود و نرخ بیکاری را به حدود نصف این رقم در انتهای سال ۲۰۱۹ رسانده بود، با شروع همه‌گیری با روندی معکوس مواجه شد. این نرخ در آگوست ۲۰۲۰ به ۷/ ۱۶درصد و تعداد جمعیت بیکار به ۳ میلیون و ۸۰۲ هزار و ۸۱۴ نفر رسید. قابل‌توجه است بیشترین تعداد شغل از دست رفته (به‌طور خالص) در ماه جولای با ۸۹ هزار و ۸۰۰ نفر مشاهده می‌شود. ترکیه که در دهه‌های گذشته شرایط پرتلاطم اقتصادی را سپری کرده، با روند نوسانی نرخ بیکاری نیز مواجه بوده است. این وضعیت پس از شیوع کرونا هم مشاهده می‌شود. در ماه‌های ابتدایی سال ۲۰۲۰ نرخ بیکاری در این کشور روندی افزایشی داشته است و در ماه ژوئن با نرخ ۳/ ۱۴ درصد و بیکاری ۴ میلیون و ۱۰۱ هزار نفر به بالاترین میزان در این سال رسید.
در میان کشورهای آسیایی، ژاپن که پس از بحران ۲۰۰۸ توانسته بود، روند نزولی بیکاری را از جولای ۲۰۰۹ با نرخ بیکاری ۵/ ۵ درصد تجربه کند، از آغاز سال ۲۰۲۰ با وقوع بحران کرونا با افزایش نرخ بیکاری مواجه شد، به‌طوری‌که این نرخ در ماه اکتبر با ۱/ ۳ درصد به بالاترین میزان در این سال رسید. در این ماه تعداد بیکاران به ۲ میلیون و ۱۴۰ هزار نفر افزایش یافته بود.
در این میان اما چین روند متفاوتی را نشان داد. گرچه در ماه‌های ابتدایی سال ۲۰۲۰ نرخ بیکاری در این کشور به‌دلیل محدودیت‌های ناشی از شیوع کرونا افزایش یافت و در ماه فوریه این سال با ۲/ ۶ درصد به بالاترین میزان از سال ۲۰۰۲ تاکنون رسید، روند بهبود اقتصادی را به سرعت آغاز کرد؛ اداره ملی آمار چین اعلام کرد که تولید ناخالص داخلی این کشور در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال قبل از آن ۳/ ۲ درصد افزایش یافته است. در بین اقتصادهای بزرگ جهان، چین تنها کشوری است که سال گذشته میلادی را با رشد اقتصادی مثبت پشت‌سر گذاشته است. با وجود این، چین سال ۲۰۲۱ را با یک میلیون و ۱۸۶ هزار نفر بیکار آغاز کرده است.
بررسی تغییرات میزان اشتغال در ایران نشان‌دهنده رشدی با نرخ پایین در سال‌های اخیر است، که در سال گذشته با وقوع همه‌گیری، دچار آسیب جدی شده است. نسبت اشتغال از ۸/ ۳۷ درصد در سال ۹۵ به ۴/ ۳۹ درصد در سال ۹۸ بهبود پیدا کرده و در پاییز امسال به ۵/ ۳۷ درصد بازگشته است. نرخ بیکاری در فصل بهار با ۸/ ۹ درصد بالاترین نرخ در سال جاری بوده و در این فصل نسبت به فصل مشابه سال قبل ۵/ ۱ میلیون شغل بر اثر کرونا از بین رفت. این رقم در فصل تابستان امسال ۲/ ۱ میلیون و در پاییز حدود یک میلیون ثبت شده است. همچنین در پاییز نسبت به تابستان ۱۲۹ هزار شغل از دست رفته و تعداد افراد بیکار به حدود ۲ میلیون و ۴۳۶ هزار نفر رسیده است. اگرچه نرخ بیکاری از ابتدای سال روند نزولی داشته است و در فصل پاییز با ۴/ ۹ درصد، از پایین‌ترین نرخ‌های بیکاری ثبت شده در فصول اخیر بوده، اما کاهش میزان مشارکت (به‌دلیل سهم بالای شاغلان کارکن مستقل در ایران) نقش اصلی را در کاهش آن ایفا کرده است. بررسی آمارهای کشورها نشان می‌دهد، بحران کرونا دستاوردهای اکثر کشورها را در کاهش نرخ بیکاری طی سال‌های اخیر از بین برده است. باید توجه داشت این وضعیت در کشورهایی که پیش از کرونا با دشواری‌های اقتصادی مواجه بودند، ممکن است پیچیده‌تر هم باشد. این امر بر لزوم اقدامات و سیاست‌های موثر دولت برای بهبود اقتصادی از یکسو و افزایش حمایت از بیکاران از سوی دیگر دلالت دارد.
رضا محمدیان امیری _ پژوهشگر اقتصادی / دنیای اقتصاد