«آشغال‌های دوست داشتنی» که ثروت تولید می‌کنند

دانستنی اقتصاد، گروه جامعه: به قدری بوی تعفن دارد که همه را از خود دور می‌کند. هر چند همه را از نزدیک فراری می‌دهد ولی این روزها اندکی دوست داشتنی شده و برخی حتی آن را طلا خطاب می‌کنند اما از نوع کثیفش؛ کمتر کسی ارزشش را می‌داند چرا که قیمتش پنهان است و ظاهرش نامطلوب؛ با توسعه جوامع آمارش رو به افزایش است. اگر به آن بی توجه باشیم و فکری به حالش نکنیم بلایی سرمان می‌آورد که نپرس و نگو، از آلودگی زیست محیطی گرفته تا بیماری‌های عفونی. به هر حال نمی‌توانیم نسبت به آن بی تفاوت باشیم. تجربه‌های جهانی و بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که بهتر است با آن به نوعی دوست باشیم تا هم از عوارضش نسبت به خودمان کم کنیم و هم خلق ثروتی از آن نصیبان شود.

«زباله»، واژه‌ای که با شنیدن و دیدنش حس خوب و مثبتی منتقل نمی‌شود اما می‌تواند پول و ثروت آن هم از نوع ملی و فراگیر تولید کند حتی برای همه آنهایی که دوستش ندارند. تهران بر اساس برخی آمارها رتبه ۱۷ تولید آن را در جهان دارد. رتبه‌ای که هم وجهه مثبت و هم وجهه منفی دارد. منفی از آن جهت که زیاد زباله تولید می‌کنیم و مساله پسماند آن طور که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته و مثبت از آن جهت که می‌توان به همان اندازه از آشغال‌هایی که امروزه دوست داشتنی شده تولید ثروت و انرژی کرد، انرژی که امروز در جهان بر سر آن دعوا است و اکثر کشورها در مورد آن دغدغه دارند.

زباله هم انواع و اقسام مختلف دارد و برای هر یک باید جداگانه فکر چاره کرد قبل از آنکه آنها برایمان در طبیعت دردسر ایجاد کنند. برخی زباله‌ها مانند زباله‌های خانگی و ساختمانی ناشی از فعالیت‌های روزمره‌ی انسان‌ها در شهرها و روستاها و بخشی از زباله‌ها نیز ناشی از فعالیت‌های پزشکی یا مربوط به محصولات کشاورزی مانند کودها، فضولات و لاشه حیوانات و محصولات کشاورزی است. پسماندهای صنعتی نیز مانند نفت، گاز، براده‌ها، مواد و فلزات سنگین نیز بخش دیگری از زباله‌ها را تشکیل می‌دهند.

عواقب بی توجهی به طلای کثیف؛ از آلودگی آب و خاک تا ایجاد ابر غول‌آسای متان

بخواهیم یا نخواهیم اگر فکر چاره نکنیم عواقب پسماند یا زباله بیخ ریشمان در طبیعت است و برایمان دردسر ایجاد می‌کند. برخی پسماندها مانند شوینده‌ها، رنگ‌ها و حلال‌ها واکنش شیمیایی نشان داده و برخی پسماندهای خانگی نیز مانند جیوه داخل دماسنج نیز حاوی فلزات سنگین هستند. بنابراین آلودگی آب و خاک می‌تواند از عواقب بی توجهی به موضوع زباله یا پسماند باشد. مسئله پسماند اکنون به یک معضل بزرگ تبدیل شده است که به اشکال گوناگون آسیب‌های خود را به رخ می‌کشد. در برخی مناطق به‌صورت شیرآبه و آلودگی دریایی و در برخی مناطق نیز به صورت آلودگی هوا و تولید گازهای گلخانه‌ای خود را نشان می‌دهد که تأثیر بسیار بالایی در سلامت محیط زیست و تمام جانداران دارد.

ماجرای توده ۵ کیلومتری گاز متان بر آسمان تهران هم که از عواقب بی توجهی یا کم توجهی به موضوع پسماند است هم حالا قوز بالا قوز شده؛ ناسا می‌گوید این ابر غول‌آسا مربوط به یکی از مکان‌های دفع زباله کلان‌شهر تهران است. موضوعی که هرچند ابتدا توسط برخی از مدیران شهری خیلی جدی به نظر نمی‌آمد ولی پیام جوهرچی معاون دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیطزیست در واکنش به این گزارش اظهار کرد: مر اکز دفن قدیمی به‌طور قطع قابلیت دفع گاز متان را دارند و نمی‌توان این موضوع را حاشا کرد. در کشورهای پیشرفته برای طراحی محل دفن پسماند استحصال گاز دارند تا به‌عنوان یک منبع انرژی از آن در نیروگاه‌ها استفاده کنند.

هر فرد به‌طور متوسط سالانه ۶ برابر وزن خود زباله تولید می‌کند

بر اساس آمار world Population Review (سازمانی که داده‌های آماری جمعیتی به‌روز را درباره تمامی کشورها ارائه می‌دهد) در سال ۲۰۲۱ ایران رتبه ۱۷ در تولید زباله را داشت همچنین به نقل از اطلس کلانشهر تهران هر فرد به‌طور متوسط سالانه شش برابر وزن خود زباله تولید می‌کند. متوسط سرانه زباله تولید شده در تهران ۳۲۰ کیلوگرم است. از سوی دیگر در حالی که سرانه تولید زباله در جهان حدود ۱۱۰ کیلوگرم در سال و سرانه روزانه در مقیاس جهانی ۲۵۰ تا ۳۰۰ گرم است، این رقم در ایران ۶۰۰ گرم و در شمال شهر تهران ۱۲۰۰ گرم است.

همچنین طبق اعلام وزارت نیرو، در ایران روزانه بیش از ۵۸ هزار تن پسماند عادی تولید می‌شود که فقط ۲۰ درصد آن بازیافت شده و حجم بسیار زیادی از آن در اطراف شهرها و روستاها یا حتی دریاها و جنگل‌ها دفن می‌شوند؛ بی‌توجهی به این موضوع معضلاتی جدی از جمله آلودگی هوا، خاک و آب‌های سطحی و زیرزمینی را در کشور به وجود آورده است.

همه این موضوعات از دلایل توجه به طلای کثیف در کشور است. البته برای کاهش عوارض پسماند و تولید انرژی و خلق ثروت از زباله‌ها کارهایی آغاز شده ولی آنطور که انتظار بوده پیش نرفته و قطعاً جای توسعه دارد. تولید انرژی، تولید کمپوست، تفکیک از مبدأ برای کاهش هزینه‌های جمع آوری و تفکیک زباله‌های خشک دارای ارزش مانند کاغذ، شیشه و فلز همگی از موضوعات ثروت زایی هستند که در حوزه همین آشغال‌های دورریختنی بدبو شکل می‌گیرند.

روش‌های تولید برق از پسماند

به گفته کارشناسان و محققان تولید برق از پسماند به سه روش زباله سوزی، بیوگاز و RDF انجام می‌شود، خوراک اصلی برای تولید انرژی به روش زباله سوز پسماندهای خشک غیرقابل بازیافت است؛ امروزه زباله سوزها تنها به عنوان روشی برای دفع مواد زائد جامد مطرح نیستند، زیرا نیاز به سرمایه گذاری بالایی دارند، آنچه که سبب می‌شود زباله سوزها بتوانند جایگاه ویژه ای در سیستم مدیریت پسماند پیدا کنند، مسئله بازیافت انرژی است. با سوزاندن زباله انرژی گرمایی آزاد و معمولاً در نیروگاه‌های زباله سوز تبدیل به برق می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد. مزیت اصلی این روش، کاهش قابل ملاحظه حجم زباله‌ها، تولید سریع‌تر و بیشتر انرژی و همچنین از بین بردن مواد سمی و گندزدایی پسماندهای عفونی و بیمارستانی است با این حال مسئله آلودگی هوا از جمله مشکلات عمده در این روش به شمار می‌رود که برای تهیه تجهیزات کنترل آلودگی و خنک سازی توربین‌ها در این روش هزینه بر خواهد بود.

روشی دیگر برای تولید انرژی از زباله، تولید بیوگاز یا زیست گاز (Biogas) است.

خوراک این فرآیندها پسماندهای تر و مواد آلی قابل تجزیه زیستی است که با سرعت کمتری نسبت به روش زباله سوزی عمل می‌کند و هزینه کمتری نسبت به روش زباله سوز دارد و روش سوم ” RDF یا سوخت مشتق شده از دور ریزها ” که از آنها نیز می‌توان انرژی برق تولید کرد.

موفق‌ترین کشور جهان در زمینه بازیافت زباله

سوئد یکی از موفق‌ترین کشورهای جهان در زمینه بازیافت زباله است. در حالی که در سال ۱۹۷۵ تنها ۳۸ درصد زباله‌های خانگی این کشور بازیافت می‌شدند، این میزان در حال حاضر به ۹۹ درصد افزایش یافته است و اکنون شاهد یک انقلاب بزرگ در چرخه بازیافت پسماند در سوئد هستیم. اولین کارخانه زباله سوزی سوئد در سال ۱۹۰۴ راه اندازی شد و در حال حاضر، ۳۲ کارخانه در سراسر این کشور با سوزاندن زباله، برق تولید می‌کنند.سوئد در سال ۲۰۱۵، نزدیک به ۲.۳ میلیون تن از زباله‌های خانگی را از طریق سوزاندن، به انرژی برق تبدیل کرد. حجم واردات زباله این کشور از نروژ، انگلیس و ایرلند در این سال، بالغ بر ۱.۳ میلیون تن بود.

اولین کارخانه زباله سوزی کشورمان برای تولید برق

اولین کارخانه زباله سوزی کشورمان هم برای تولید برق در بهمن سال ۹۳ توسط محمد باقر قالیباف شهردار وقت تهران در آرادکوه افتتاح شد. با راه‌اندازی موفقیت‌آمیز این کارخانه در تهران در سال ۹۳، روزانه ۲۰۰ تن زباله می‌سوزد و حاصل آن «۳ مگاوات برق» است .‌۳ مگاوات معادل ۳ میلیون وات است که این میزان انرژی می‌تواند، ۳۰ هزار لامپ ۱۰۰ وات را به مدت یک ساعت روشن نگه دارد. ظرفیت تولید برق در سایر نیروگاه‌های پسماند کشور که بعدها ساخته شد حدود ۱۱ مگاوات است که از ۵ نیروگاه در شهرهای شیراز، تهران و مشهد تولید می‌شود.

تفاهم‌نامه همکاری شهرداری تهران با وزارت نفت برای تولید انرژی از پسماند

همچنین فروردین امسال بود که علیرضا زاکانی شهردار تهران در آئین امضای تفاهم‌نامه همکاری شهرداری تهران با وزارت نفت با اشاره به اینکه ۶۷ درصد از زباله‌های تهران در حال دفن شدن است در حالی که باید فقط ۱۰ درصد آن معدوم شود، گفت: در تفاهم‌نامه با وزارت نفت به دنبال تولید انرژی از طریق پسماندها هستیم. همچنین مشارکت با مردم، نخبگان و دستگاه‌های دولتی برای حل و فصل مشکلات شهر تهران در دستور کار شهرداری قرار دارد.

شهردار تهران تاکید کرد: اهمیت این تفاهم یک محیط زیست پاکیزه و آسایش برای شهروندان تهرانی است. موضوع انرژی موضوع بسیار مهمی است با همکاری مشترک در تلاش برای فراهم آوردن زیرساخت‌های امورات دانش‌بنیان هستیم.

وی ادامه داد: در همکاری مشترک می‌توان نوع مصرف را با کنترل دقیق و استفاده بهینه از انرژی مدیریت کرد و می‌توان به محیط زیست بهتر و هوای پاک امیدوار بود. همچنین در ساخت‌وساز شهری نیز باید به استانداردهای بالا برای مصرف کمینه انرژی و نگهداشت آن اهتمام ورزید.

آغاز پویش تبدیل زباله به برق در ایران

همچنین پویش تبدیل زباله به انرژی با هدف حفظ محیط زیست و توسعه نیروگاه‌های زیست توده توسط سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (ساتبا)، آغاز و در دستور کار این سازمان قرار گرفت.‌

رضا صمدی، مدیرکل دفتر ارزیابی فنی، اقتصادی و زیست‌محیطی و رئیس کارگروه توسعه نیروگاه‌های زیست‌توده سازمان ساتبا در همین خصوص گفت: در کلانشهرهای کشور، ۶۵ درصد از پسماندها تر هستند که ۶۰ درصد آن قابل تبدیل به کمپوست یا انرژی هستند. پسماندهای خشک نیز ۳۵ درصد از پسماندهای عادی را تشکیل می‌دهند و بازیافت آن‌ها توجیه اقتصادی بالایی دارد که هم‌اکنون حدود ۱۰ درصد آن نیز بازیافت می‌شود.

وی اضافه کرد: یکی از زنجیره‌های اصلی، صحیح و پایدار برای عبور از بحران‌های زیست محیطی موجود، تولید انرژی از طریق منابع زیست توده است که روشی بهینه و اقتصادی برای ایجاد انرژی در جهان به شمار می‌رود و باعث کاهش حجم زباله و اثرات مخرب آن و همچین تولید کالای مفید مانند برق و حرارت می‌شود.

صمدی با بیان اینکه استحصال انرژی از منابع زیست توده به روش‌های مختلفی امکان پذیر است که می‌توان به روش‌های حرارتی، بیوشیمیایی و فیزیک‌وشیمیایی اشاره کرد، افزود: در ایران هفت نیروگاه زیست‌توده با تکنولوژی‌های متفاوت و با ظرفیت حدود ۱۴ مگاوات فعالیت می‌کنند، اما متأسفانه به دلیل مشکلات فنی، قانونی یا اقتصادی نمی‌توانند از تمام ظرفیت خود بهره ببرند.

مدیرکل دفتر ارزیابی فنی، اقتصادی و زیست محیطی سازمان ساتبا ادامه داد: این سازمان برنامه‌ای را به منظور شناسایی و رفع مشکلات نیروگاه‌های موجود و همچنین احداث نیروگاه‌های جدید به ظرفیت حداقل ۴۰۰ مگاوات ساعت در دستور کار قرار داده است.

نقش شهروندان در بهینه سازی از پسماند

رضا از شهروندان تهران است که در حوزه محیط زیست کار می‌کند و فارغ التحصیل این رشته است. وی در این زمینه گفت: افزایش جمعیت و تولید انبوه پسماند توسط شهروندان سبب می‌شود سرعت این خودپالایی به میزان آلودگی ایجاد شده در محیط نرسد. از این رو سلامت محیط زیست نیازمند مدیریت پسماند و البته تعامل عموم مردم در انجام بهینه این امر است.

وی با اشاره به تولید کود کمپوست با کیفیت، به عنوان یکی از اثرات اجرای درست تفکیک پسماند در مبدا توسط شهروندان، خاطر نشان کرد: با رعایت اصول مدیریت پسماند از جمله جداسازی پسماند خشک و تر در مبدا همچنین آبگیری پسماندهای خانگی توسط مردم، شاهد بازگشت تأثیرات مثبت آن در حوزه سلامت و بهداشت عمومی جامعه خواهیم بود.

ایده شارژ کیف پول الکترونیکی تهرانی‌ها در صورت توجه به موضوع پسماند

مهدی بابایی یکی از اعضای شورای ششم شهر تهران هم در زمینه موضوع پسماند در تهران به خبرنگار گفت: یکی از دغدغه‌های بسیار مهم در حوزه مسائل زیست محیطی شهر تهران موضوع پسماند است.

وی افزود: باید پسماند تر تبدیل به کود یا کمپوست باکیفیت و زباله خشک ارزشمند بازیافت شود و به چرخه بازیافت بازگردد و در نهایت زباله خشک غیرارزشمند روانه زباله‌سوزها برای تبدیل به انرژی شود. برای محقق شدن این چشم‌انداز، مسئله تفکیک زباله در شهر تهران موضوع مهمی است و سعی شهرداری تهران این است که از طریق هوشمندسازی و ارائه اپلیکیشنی که شهروندان بتوانند زباله‌های خود را ارائه دهند و همزمان کیف پول الکترونیکی آنها شارژ شود، مدیریت بهینه‌ای بر پسماندهای شهری داشته باشد.

این عضو شورای شهر تهران بیان داشت: باید در شهرداری تهران به سمتی برویم که دفن را به پایین‌ترین سطح ممکن برسانیم و بتوانیم زباله‌های خشک ارزشمند و غیر ارزشمند را تفکیک کنیم. بخشی از زباله‌ها نیز می‌تواند در زباله سوز تبدیل به انرژی شود که مدیریت شهری برای همه این موضوعات برنامه‌های مهم مدیریت شهری تهران است که دنبال می‌شود.

بابایی خاطر نشان کرد: در حوزه درآمدزایی پسماند می‌توان از زباله‌های خشک و حتی زباله های‌تر نیز به عنوان درامد استفاده کرد، در حال حاضر شهرداری تهران در زمینه پسماند درحال هزینه است و اگر طرح جامع پسماند به صورت جدی تری دنبال شود می‌توان خوشبین بود که در این حوزه به درآمدزایی برسیم.

سرانجام توسعه و بهره برداری از طلای کثیف در ایران چه می‌شود؟

به نظر می‌رسد گام‌هایی برای تبدیل آشغال‌های دوست نداشتی که امروزه دوست داشتنی شده به انرژی و درآمد توسط مدیریت شهری و وزارت نیرو برداشته شده است اما اقدامات تاکنون ناکافی بوده و جای توسعه دارد. باید بتوانیم در کشور هر چه بیشتر در تبدیل پسماند به انرژی اقداماتی با همکاری شرکت‌های دانش بنیان برداریم. اقداماتی که در صورت تحقق نتایج خوب ملی و بین المللی خواهد داشت و نه تنها حفاظت از محیط زیست را به همراه دارد بلکه آینده‌ای بهتر برای مردم رقم می‌زند، طلای کثیف امروز در دسترس است اما توسعه و بهره برداری از آن به صورت جامع و جدی مورد توجه قرار نگرفته و اکنون باید منتظر ماند دید سرانجام این موضوع چه خواهد شد و توسعه موضوع تأمین انرژی از پسماند چگونه رقم خواهد خورد.