مانایی جنگل هیرکانی با زراعت چوب/ نقش صنایع و تحقیقات کمرنگ است
دانستنی اقتصاد – گروه استان‌ها: مداخلات شدید بشری و تغییرات اقلیمی منجر به کاهش مساحت جنگل‌های پهن برگ شمال ایران شده است؛ موضوعی که سبب شد در سال‌های اخیر رویکردها و سیاست‌های متعددی برای پاسداشت این گنجینه‌های ارزشمند از سوی سازمان جنگل‌ها و مراتع ایران ترسیم شود و تصویب قانون تنفس جنگل‌های هیرکانی در دهه گذشته از جمله این موارد بود.
با اجرای این طرح، چوب مورد نیاز واحدهای صنعتی و برخی کارگاه‌ها با مشکل روبرو شد و دولت‌ها تلاش کردند با واردات چوب و همچنین اجرای طرح‌های حمایتی مانند زراعت چوب بخشی از نیازهای بازار را برطرف کنند.
طرح زراعت چوب در سال‌های اخیر با فراز و فرودهای بسیاری همراه بوده و با وجود آنکه اعتبارات مناسبی برای توسعه این راهکار حمایتی از جنگل و البته تولید چوب در نظر گرفته شده اما به سبب دیر بازده بودن این رویه استقبال چندانی از آن نشده است. مضافاً اینکه صنایع و کارخانجاتی که مصرف چوب دارند، رغبتی به حمایت از این طرح قانونی نداشتند.
بسیاری از کارشناسان بر این باور هستند که موفقیت طرح زراعت چوب تنها با حمایت‌های دولتی و بانکی محقق نمی‌شود بلکه باید تولیدی‌ها هم با استفاده از تجربیات و تحقیقات شرکت‌های دانش بنیان به سراغ اجرای طرح‌های کلان زراعت چوب با گونه‌های برگزیده بروند زیرا عددهای خرد و اندک فعلی که از سوی مردم در حال انجام است نمی‌تواند نقش مؤثری در تأمین مواد اولیه مورد نیاز کارخانجات داشته باشد.
موفقیت زراعت چوب بسیار شکننده است
استاد رشته جنگلداری دانشگاه منابع طبیعی گرگان در خصوص زراعت چوب به دانستنی اقتصاد گفت: پس از اجرای طرح تنفس جنگل‌های شمال، باید راهکاری عملی و علمی برای جلوگیری از هجمه به رویشگاه‌های هیرکانی طراحی و اجرایی می‌شد.
سلطانعلی سلطانی افزود: اصل اجرای طرح زراعت چوب بسیار منطقی و مورد تأیید است اما با توجه به اینکه نقش صاحبان صنایع و بنگاه‌های مصرف کننده چوب در آن مشخص نشده، موفقیت زراعت چوب بسیار شکننده است.
براساس ویژگی‌های اقلیمی باید واریته های مناسب برای زراعت چوب انتخاب کرد وی گفت: در کشورهای اروپای شرقی که این طرح در آنها به اجرا درآمده است نقش اصلی بر عهده صاحبان صنایع است و محصولات چوبی از قبل پیش خرید می‌شود و این امر رغبت مردم به مشارکت در این امور را افزایش می‌دهد.
سلطانی بیان کرد: در مقوله زراعت چوب، نقش کافی برای مبحث تحقیقات دیده نشده است، باید بر اساس ویژگی‌های اقلیمی، خاک شناسی و منابع آبی واریته های مناسبی از درختان همخوان با مناطق شمالی تولید می‌شد تا بهره وری مالی زراعت چوب برای مردم افزایش یابد.
استاد رشته جنگلداری گفت: باید مقاومت گونه‌های برگزیده نسبت به خشکسالی و امراض و آفات افزایش یابد تا چرخه کشت تا تولید تضمین شود.
درآمد زراعت چوب با کشت شالی برابری می‌کند
اردلان ریاحی یکی از جوانان بندرگزی فعال در زراعت چوب هم به دانستنی اقتصاد گفت: حضور بنده و تعدادی از اهالی روستا در طرح زراعت چوب، زمینه ساز کسب درآمد و اشتغال آفرینی در روستا خواهد شد اما نمی‌تواند نقش بسزایی در تولید چوب مورد نیاز کارخانجات داشته باشد.
وی گفت: معمولاً درختان صنوبر پس از پنج سال به وزن ۵۰۰ تا ۴۰۰ کیلو می‌رسند و هر کیلو از چوب صنوبر را حدود سه هزار تومان به فروش می‌رسانیم.
ریاحی افزود: به طور متوسط در هر هکتار حدود ۶۰۰ تا ۸۰۰ اصله صنوبر رشد می‌کند و درآمد حاصل از زراعت چوب شاید با کشت شالی برابری کند.
این جوان بندرگزی ادامه داد: اگر دولتمردان به دنبال جلوگیری از غارت و هجمه جنگل هستند باید طرح‌های زراعت چوب را در اراضی شمال گلستان توسعه دهند؛ مزارعی که وسعت آنها باید چند صد هکتار باشد.
وی گفت: فعالان حوزه زراعت چوب با مشکلات متعددی روبرو هستند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به خسارت‌های ناشی از امراض و آفات، آتش سوزی و سرقت اشاره کرد که متأسفانه از سوی بیمه‌ها به طرز مناسبی پوشش داده نمی‌شود.
پالونیا مورد حمایت سازمان جنگل‌ها نیست
رئیس اداره جنگل کاری پارک‌ها و ذخیره گاه‌های جنگلی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان هم به دانستنی اقتصاد گفت: مقوله زراعت چوب موضوع جدیدی نیست و در دهه‌های گذشته این موضوع در قالب‌های مختلف اجرا شد اما به موفقیت چشمگیری دست نیافت.
علی اصغر نیکویی افزود: از سال ۱۴۰۰ تاکنون و با تغییر رویکردهای سازمان جنگل‌ها و مراتع و همچنین افزایش قیمت زمین‌های حاشیه جنگل، مقرر شد تا طرح‌های زراعت چوب در اراضی شمالی گلستان در حوزه شهرهای آق قلا و گنبد کاووس اجرایی شود.
وی ادامه داد: در حال حاضر کشت صنوبر در مناطق حاشیه جنگل و البته اکالیپتوس در زمین‌های شمالی استان در حال انجام بوده و سال گذشته مساحتی حدود ۷۰۰ هکتار به زیر کشت اکالیپتوس و صنوبر رفته است.
نیکویی در خصوص کشت گونه پالونیا هم گفت: این درخت با توجه به مصرف آب زیاد در زمره گونه‌های حمایتی سازمان جنگل‌ها و مراتع قرار ندارد و برخی اشخاص با تهیه نهال‌های آن از نهالستان‌های خصوصی، ده‌ها هکتار زراعت پالونیا را در گلستان انجام داده‌اند که از نظر ارزش افزوده نسبت به گونه‌های صنوبر و اکالیپتوس جایگاه بالاتری دارد.
وی بیان کرد: کشت گونه توسکا هم در حاشیه رودهای دائمی و موقت در شهرهای غربی و مرکزی گلستان مانند بندرگز، کردکوی، گرگان و علی آباد در مساحت‌های محدود در حال انجام است.
نیکویی گفت: سال گذشته ۳۰۰ هزار اصله نهال اکالیپتوس و صنوبر با هدف کشت در زراعت چوب بین زارعان و کشاورزان تقسیم شد تا در سرحدات بین مزارع کشاورزی و اراضی مستثنیات گلستان کشت شود.
زراعت چوب باید در سطح وسیع انجام شود
معاون امور جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان نیز به دانستنی اقتصاد گفت: زراعت چوب از جمله سیاست‌های سازمان جنگل‌ها و مراتع تلقی می‌شود که برای کاهش فشار به جنگل‌های هیرکانی طراحی و اجرایی شده است و اگر بخواهیم طرح تنفس جنگل را کامل اجرا کنیم ضرورت دارد تا زراعت چوب با حمایت ویژه اجرایی و انجام شود.
جهانبخش صادقیان افزود: با وجود آنکه در دولت‌های مختلف تسهیلات کم بهره و با تنفس چند ساله برای علاقه‌مندان به زراعت چوب پیش‌بینی شده اما برای موفقیت حداکثری این طرح نیازمند همکاری صنایع دخیل در حوزه چوب هستیم.
وی گفت: در حال حاضر بانک‌ها به افرادی که در قالب طرح زراعت چوب مبادرت به تهیه طرح کنند، وام‌هایی با سود بسیار اندک و تنفس پنج ساله پرداخت می‌کنند اما باید مدیران کارخانه‌های وابسته به چوب حمایت مالی از زارعان چوب را از قالب شعار به فعلیت برسانند.
صادقیان بیان کرد: هم اکنون در قالب طرح‌های خرد و کوچک شاهد استقبال و مشارکت کشاورزان از طرح زراعت چوب هستیم اما برای ثمربخشی و مشهود بودن آثار مثبت زراعت چوب باید چنین طرح‌هایی در مساحت‌های وسیع و کلان اجرا شود.
معاون امور جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان گفت: به عنوان مثال هر اصله درخت صنوبر به طور متوسط سالانه ۱۸ مترمکعب تولید چوب دارد و در مدت ۱۰ سال می‌تواند تا ۱۸۰ متر مکعب چوب تولید کند که عایدی و درآمد آن نسبت به بسیاری از کشت‌های زراعی بیشتر است.
وی ادامه داد: در حال حاضر تعداد زیادی از کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی در کشور راه اندازی شده که ماده اولیه آنها از سرشاخه‌های درختان باغی، هرس درختان و زراعت چوب تأمین می‌شود؛ برای استمرار و دوام فعالیت این کارخانه‌ها نیازمند حمایت جدی آنها از زراعت چوب هستیم.
صادقیان گفت: یکی از مباحثی که در زراعت چوب بسیار اهمیت دارد آن است که از زمان آغاز پروژه تا بهره برداری درختان، باید حمایت‌های مالی از زارعان چوب انجام شود، چون در این مدت زارعان هیچ منبع درآمدی ندارند.
کاشت گونه همخوان با منطقه
معاون امور جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان در خصوص دغدغه‌ها و چالش‌های فراروی توسعه زراعت چوب هم گفت: یکی از مهم‌ترین مباحث این پروژه‌ها، شناسایی و انتخاب گونه مناسب برای هر منطقه است؛ باید با مطالعه و تحقیقات کافی و استفاده از تجربیات شرکت‌های دانش بنیان گونه‌های همخوان با مناطق مختلف معرفی و کشت شود.
صادقیان بیان کرد: قبل از سال ۱۳۸۶ شاهد سیر صعودی زراعت چوب در استان گلستان بودیم اما با وقوع یخبندان و از بین رفتن مزارع اکالیپتوس در یخبندان این استان، رغبت مردم به زراعت چوب بسیار کاهش یافت.
وی ادامه داد: باید با روش‌های مناسب زمینه حمایت صاحبان صنایع به عنوان مصرف کننده نهایی چوب از زارعان چوب را افزایش دهیم.
صادقیان افزود: ارزش افزوده موقتی برخی محصولات زراعی مانند برنج هم در کاهش رغبت مردم به مشارکت در زراعت چوب مؤثر است، باید با قیمت گذاری‌های عادلانه بر محصولات زراعی بالانس اقتصادی بین کشاورزی و کشت نهال شکل بگیرد.
صادقیان گفت: در قالب ماده سه امکان واگذاری اراضی برای علاقه‌مندان به زراعت چوب در گلستان فراهم است، تلاش می‌کنیم تا با توجه به محدودیت‌های موجود در اراضی شمالی استان از قبیل شوری خاک، گرمای هوا و محدودیت آب به گونه‌های مقاوم و کم نیاز به آب دست پیدا کنیم تا موفقیت پروژه‌ها تا حد زیادی تضمین شود.
به گزارش دانستنی اقتصاد، بسیاری از کارشناسان بر این باور هستند که اجرای طرح زراعت چوب می‌تواند نقش بسزایی در مانایی و حفظ جنگل‌های چند میلیون ساله هیرکانی ایفا کند اما موفقیت و اثرگذاری حداکثری آن نیازمند بازنگری دوباره و ترسیم نقش و جایگاه کارخانجات و بنگاه‌های مصرف کننده بوده و تنها نباید انتظار داشت که تسهیلات کم‌بهره دولتی تضمین‌کننده طرح زراعت چوب در کشور باشد.
