بررسی تاثیر مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها بر عملکرد مالی: مطالعه مقایسه‌ای و کاربردی در شرکت‌های بین‌المللی و داخلی پتروشیمی

دانستنی اقتصاد:حمید جمشیدی پژوهشگر مسئلیت اجتماعی شرکتی درمقاله زیر بررسی تاثیر مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها بر عملکرد مالی: مطالعه مقایسه‌ای و کاربردی در شرکت‌های بین‌المللی و داخلی پتروشیمی پرداخته است که در ادامه مطلب میخوانید:

چکیده

   این پژوهش به بررسی تأثیر سرمایه‌گذاری در مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها (CSR) بر عملکرد مالی شرکت‌های پتروشیمی می‌پردازد. مطالعه به‌صورت مقایسه‌ای در دو بستر بین‌المللی (BP،Shell،Total،ExxonMobil) و داخلی (پتروشیمی خلیج فارس، مارون، زاگرس و جم) انجام شده است. داده‌های پژوهش از گزارش‌های سالانه (دوره ۲۰۱۹–۲۰۲۰) استخراج و با استفاده از مدل‌های اقتصادسنجی پیشرفته (تحلیل پانل داده‌ها، مدل‌های دینامیک و آزمون‌های حساسیت) تحلیل شده‌اند. همچنین، مصاحبه‌های عمقی با مدیران و ذی‌نفعان داخلی جهت بررسی عوامل بومی مؤثر بر موفقیت CSR انجام شده است.نتایج نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در CSR به بهبود شاخص‌های مالی (ROA،ROE،ROI) منجر می‌شود. بااین‌حال، تفاوت‌های قابل‌توجهی در نگرش و سطح شفافیت بین شرکت‌های بین‌المللی و داخلی وجود دارد. علاوه بر این، تحلیل هزینه-سود جهت ارائه پیشنهادات کاربردی و سیاست‌گذاری صورت گرفته است.

واژگان کلیدی: مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، عملکرد مالی، مدل‌های دینامیک، پتروشیمی، تحلیل میانجی و تعدیل

۱- مقدمه

در دنیای امروز، مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها^[۱] به یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر عملکرد سازمان‌ها و به‌ویژه شرکت‌های فعال در صنایع بزرگ تبدیل شده است.

در گذشته، هدف اصلی شرکت‌ها حداکثرسازی سود برای سهام‌داران بود، اما امروزه این دیدگاه به چالش کشیده شده است.

سازمان‌ها نه‌تنها باید در راستای افزایش سودآوری حرکت کنند، بلکه مسئولیت‌های اجتماعی، زیست‌ محیطی و اخلاقی خود را نیز بر عهده دارند. در این راستا، مفهوم “پایداری” به‌عنوان یکی از ارکان اصلی کسب‌وکارهای مدرن مطرح شده است.

صنعت پتروشیمی به دلیل ماهیت سرمایه‌بر و اثرات زیست‌ محیطی گسترده، همواره در کانون توجه سازمان‌های نظارتی، سرمایه‌گذاران و جامعه قرار دارد.

این صنعت علاوه بر تولید محصولات کلیدی که در صنایع مختلف از جمله داروسازی، خودروسازی و کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرند، تأثیرات عمیقی بر محیط‌ زیست، سلامت عمومی و توسعه پایدار دارد.

ازاین‌رو، انتظار می‌رود که شرکت‌های پتروشیمی نه‌تنها به دنبال سودآوری باشند، بلکه از طریق استراتژی‌های مسئولیت اجتماعی، به بهبود شرایط زیست‌محیطی، افزایش رفاه اجتماعی و تقویت روابط با ذی‌نفعان کمک کنند.

تأثیر سرمایه‌گذاری در CSR بر عملکرد مالی شرکت‌ها یکی از موضوعات کلیدی در حوزه مدیریت مالی و راهبری شرکتی است.

برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که اتخاذ سیاست‌های CSR، از طریق بهبود تصویر برند، افزایش وفاداری مشتریان و جذب سرمایه‌گذاری‌های مسئولانه، می‌تواند منجر به رشد عملکرد مالی شود (Porter & Kramer, 2011).

در مقابل، برخی دیگر از محققان استدلال می‌کنند که اجرای برنامه‌های CSR باعث افزایش هزینه‌های عملیاتی شده و ممکن است در کوتاه‌مدت بر سودآوری شرکت تأثیر منفی بگذارد. این تناقضات نشان می‌دهد که بررسی دقیق اثر CSR بر عملکرد مالی، به‌ویژه در صنایع حساس مانند پتروشیمی، ضروری است.

در سطح بین‌المللی، بسیاری از شرکت‌های بزرگ پتروشیمی مانند BP، Shell، TotalوExxonMobil برنامه‌های CSR خود را به‌عنوان بخشی از راهبردهای کلان سازمانی پیاده‌سازی کرده‌اند.

این شرکت‌ها با سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش آلاینده‌ها، حمایت از جوامع محلی و افزایش شفافیت مالی، توانسته‌اند بهبود قابل‌توجهی در شاخص‌های عملکردی خود ایجاد کنند.

در مقابل، شرکت‌های داخلی پتروشیمی، علیرغم تلاش‌های صورت‌گرفته، همچنان با چالش‌هایی نظیر عدم شفافیت اطلاعات، رویکرد تبلیغاتی به CSR، ضعف در پیاده‌سازی استانداردهای بین‌المللی و نبود نظارت کافی مواجه‌اند.

با توجه به اهمیت این موضوع، پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر CSR بر عملکرد مالی شرکت‌های پتروشیمی داخلی و مقایسه آن با شرکت‌های بین‌المللی انجام شده است.

این مطالعه علاوه بر تحلیل داده‌های مالی شرکت‌ها، تلاش می‌کند تا از طریق مصاحبه‌های عمقی با مدیران و تحلیل هزینه-سود CSR، عوامل موفقیت و موانع اجرای CSR در صنعت پتروشیمی ایران را شناسایی کند.

سؤالات کلیدی پژوهش عبارتند از:

• آیا سرمایه‌گذاری در CSR تأثیر مثبتی بر عملکرد مالی شرکت‌های پتروشیمی دارد؟
• چه تفاوت‌هایی بین شرکت‌های داخلی و بین‌المللی از نظر اجرای CSR و تأثیر آن بر عملکرد مالی وجود دارد؟
• چگونه می‌توان اجرای CSR را در شرکت‌های پتروشیمی داخلی بهینه‌سازی کرد؟

پاسخ به این سؤالات می‌تواند به سیاست‌گذاران، مدیران و سرمایه‌گذاران در تدوین راهبردهای مؤثرتر برای توسعه پایدار در صنعت پتروشیمی کمک کند.

۲. مطالعات پیشین

۲.۱. مطالعات داخلی

عرب صالحی و همکاران (۱۳۹۹): در بررسی رابطه مسئولیت اجتماعی با عملکرد مالی، نشان دادند که CSR نسبت به مشتریان و نهادهای اجتماعی تأثیر مثبتی بر عملکرد مالی دارد، اما این ارتباط برای CSR نسبت به کارکنان و محیط‌زیست معنادار نیست.

صنوبر و همکاران (۱۳۹۰ ): در بررسی رابطه بین مسوولیت پذیری اجتماعی و ابعاد آن شامل شرایط محیط کار، محیط زیست، رفتار کسب و کار، جامعه و اجتماع محلی و راهبری شرکت با عملکرد مالی شرکت ها در صنعت مواد و محصولات دارویی نشان دادند که بین متغیر مسوولیت پذیری اجتماعی و هر یک از ابعاد پنج گانه آن با متغیر عملکرد مالی، رابطه ای وجود ندارد. همچنین، بین اندازه و ریسک سازمان با عملکرد مالی رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.

حاجیها و همکاران (۱۳۹۸): در بررسی حاکمیت شرکتی، افشای مسئولیت اجتماعی و ارزش شرکت دریافتند که بین معیار تمرکز مالکیت و مسئولیت اجتماعی ارتباط معنی داری وجود دارد ولی بین معیار درصد سهام در دست سهام داران عمده و مسئولیت اجتماعی ارتباط معنی داری مشاهده نشد. همچنین بین مسئولیت اجتماعی و ارزش شرکت نیز ارتباطی معنی دار مشاهده نشد.

حساس یگانه و همکاران (۱۳۹۹) در بررسی ارتباط گزارشگری مسئولیت اجتماعی با ارزش شرکت دریافتند که همبستگی مثبت بین ارزش شرکت و امتیاز گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت ها می باشد. همچنین، نتیجه آزمون ها نشان می دهد که در نظر گرفتن همزمان اطلاعات مالی گزارش های سالانه و اطلاعات مسئولیت اجتماعی، نسبت به توجه صرف به اطلاعات مالی، به نحو بهتری تغییرات ارزش سهام را توضیح می دهد.

نمازی و همکاران (۱۳۹۷): در بررسی تأثیر نوآوری و نقش تعدیلی مسئولیت پذیری اجتماعی بر عملکرد مالی دریافتند که نوآوری در صنایع شیمیایی تأثیر بیشتری بر عملکرد مالی دارد و CSR نقش تعدیلی در این رابطه ایفا می‌کند.

۲.۲. مطالعات خارجی

هاکان و همکاران (۲۰۲۰): نشان دادند که CSR از طریق بهبود شهرت سازمانی و رضایت مشتریان، عملکرد کسب‌وکار را بهبود می‌بخشد. در بررسی کارکردهای مسئولیت اجتماعی بر ارتقای سطح عملکرد کسب و کارها دریافتند که سازه مزیت رقابتی نسبت به سازه های رضایت مشتری و شهرت سازمانی از بیشترین شدت رابطه با عملکرد سازمانی برخوردار بوده است. اگرچه مسئولیت اجتماعی سازمانی در این شرکت ها از بیشترین شدت اثر بر میزان رضایتمندی مشتریان در مدل ساختاری برخوردار بوده است. همچنین شهرت و اعتبار و مزیت رقابتی در ارتقای نسبتاً اندک عملکرد شرکت و متعاقباً بهبود سطح رضایت مشتری نقش مؤثری دارند.

چن و همکاران (۲۰۲۱): در مقاله ای با عنوان چگونه مسئولیت اجتماعی شرکت بر هزینه سرمایه مالکانه (هزینه حقوق صاحبان سهام از طریق ) خود ریسک عملیاتی تأثیر می گذارد؟” دریافتند که عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکتها با هزینه سرمایه مالکانه (هزینه حقوق صاحبان سهام) سهام رابطه منفی دارد. عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکتها با ریسک عملیاتی رابطه منفی دارد و از طریق کاهش ریسک عملیاتی، عملکرد مالی را بهبود می‌بخشد.

لیو و لو (۲۰۱۷): نشان دادند که CSR با افزایش شهرت شرکت، به کاهش ریسک و بهبود عملکرد مالی کمک می‌کند. در تحقیقی با عنوان مسئولیت اجتماعی شرکت، عملکرد شرکت و ریسک شرکت: نقش شهرت شرکت به صورت تجربی اثر فعال فعالیت های مسئولیت اجتماعی شرکتها را در بهبود عملکرد شرکت و کاهش ریسک نشان می دهد. همچنین نقش شهرت شرکت را بررسی نموده اند و رابطه مثبت و معناداری بین فعالیت های مسئولیت اجتماعی شرکتها و اعتبار شرکت ارائه نموده اند و نشان می دهند که اعتبار شرکت با عملکرد اجتماعی آن رابطه مثبت دارد در حالی که با ریسک شرکت ارتباطی منفی دارد.

 ۳. روش‌شناسی پژوهش

۱٫۳٫ نوع پژوهش و روش گردآوری داده‌ها:

پژوهش حاضر از نوع کاربردی است و از روش توصیفی-همبستگی استفاده می‌کند. داده‌های پژوهش به دو صورت جمع‌آوری شده‌اند:

داده‌های کمی: شامل استخراج شاخص‌های عملکرد مالی (ROA، ROE، ROI، NPM) و نسبت هزینه‌های CSR از گزارش‌های سالانه شرکت‌های بین‌المللی و داخلی (۲۰۱۹–۲۰۲۰).

• ROL= بازده دارایی های شرکت i در سال t که برابر است با نسبت سودخالص به کل دارایی ها.
• ROE= بازده حقوق صاحبان سهام شرکت i در سال t که برابر است با سودخالص به کل تعداد سهام منتشره.
• EPS= سود هر سهم شرکت i در سال t که برابر است با سود خالص تقسیم بر تعداد سهام منتشره.
• NPM= حاشیه سود خالص شرکت i در سال t که برابر است با سودخالص به کل درآمد.

داده‌های کیفی: شامل مصاحبه‌های عمقی با مدیران و ذی‌نفعان شرکت‌های داخلی برای شناسایی عوامل بومی مؤثر بر اجرای CSR.

۳.۲. مدل‌های آماری و روش تحلیل:

برای تحلیل داده‌ها از مدل‌های زیر استفاده شده است:

• تحلیل پانل داده‌ها: برای کنترل اثرات زمانی و مقطعی.
• مدل‌های دینامیک (GMM): برای رفع مسائل همزمانی و تأخیر در اثرگذاری متغیرها.
• آزمون‌های حساسیت و ایستایی: برای بررسی پایداری نتایج.
• تحلیل‌های میانجی و تعدیلی: برای بررسی تأثیر عواملی نظیر نوآوری و ساختار مالکیتی بر رابطه CSR و عملکرد مالی.

۳.۳. چارچوب نظری پژوهش:

• نظریه ایجاد ارزش مشترک (Porter & Kramer، ۲۰۱۱): تأکید بر نقش CSR در تأمین منافع تجاری و اجتماعی.
• مدل سه‌گانه پایداری: ارزیابی عملکرد شرکت‌ها از سه بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی.
• نظریه ذی‌نفعان: تأکید بر تأثیر روابط شرکت با ذی‌نفعان بر موفقیت بلندمدت.

۴- بررسی ماهیت مسئولیت اجتماعی

مسئولیت اجتماعی چیست؟ آیا این مفهوم به ویژگی رفتاری شرکت‌ها اشاره دارد، یعنی آنچه دارند یا باید داشته باشند (مسئولیت‌پذیری و عملکرد مسئولانه) یا به‌عنوان یک رویکرد مدیریتی در نظر گرفته می‌شود.

تفاوت بین این دو رویکرد، چارچوبی را ایجاد می‌کند که آگونیس و گلاواس آن را “عدسی‌های انضباطی و مفهومی” می‌نامند، و این چارچوب اساس بحث‌های نظری پیرامون مسئولیت اجتماعی را تشکیل می‌دهد(Aguinis:2012).

اگر مسئولیت اجتماعی به‌عنوان یک ویژگی رفتاری شرکت‌ها در نظر گرفته شود، می‌توان آن را از منظر اخلاق، علوم سیاسی، جامعه‌شناسی یا مدیریت بررسی کرد. این همان روندی است که بخش عمده‌ای از تولیدات نظری درباره مسئولیت اجتماعی در قرن بیستم دنبال کرده‌اند، همان‌طور که گاریگا و مله^[۲] (۲۰۰۴) به‌خوبی مستند کرده‌اند. در این دیدگاه، مسئولیت اجتماعی ممکن است به‌عنوان یک تعهد اخلاقی شرکت‌ها (اخلاق)، رفتاری که شرکت‌ها به دلیل جایگاه و قدرت خود در جامعه باید اتخاذ کنند، شیوه‌ای برای تعامل با سایر بازیگران بازار یا ابزاری نتیجه‌گرا تعریف شود.

برای درک بهتر جنبه‌های فنی این موضوع و ماهیت تعاریف مسئولیت اجتماعی، می‌توان مثالی ارائه داد: اگر مسئولیت اجتماعی صرفاً به بشردوستی شرکتی تقلیل یابد، ممکن است یک شرکت میلیارددلاری تنها صد دلار به خیریه اهدا کند، درحالی‌که همچنان به آلوده‌سازی محیط ادامه می‌دهد؛ این امر به شرکت اجازه می‌دهد ادعا کند که مسئولیت اجتماعی خود را انجام داده است.

اما اگر این مفهوم به‌عنوان تغییر رفتار شرکتی تعریف شود، حتی یک افزایش کوچک در کمک‌های مالی (مثلاً از یک دلار به صد دلار) می‌تواند نشان‌دهنده تغییر رفتاری واقعی باشد.

مسئولیت اجتماعی همچنین می‌تواند در قالب سیاست‌گذاری عمومی و مقررات مطرح شود. به این معنا که مسئولیت اجتماعی ممکن است تحت عنوان مقررات و هنجارهای حقوقی مورد بررسی قرار گیرد (Pitts, 2009). از سوی دیگر، برخی پژوهشگران مسئولیت اجتماعی را نوعی طرح خودتنظیمی خصوصی می‌دانند (Whitehouse, 2005; Tallontire, 2007; Sethi, 2011; Sheehy, 2012).

شکل ۱: طرح نگاشت پایداری و ثبات شرکت، مسئولیت اجتماعی، و مسئولیت شرکت (برگرفته از ون ماروییک ، ۲۰۰۳)

در تمامی این رویکردهای متنوع، یک نگرانی مشترک وجود دارد: اثربخشی مسئولیت اجتماعی. بااین‌حال، این موضوع چالش‌برانگیز است، زیرا بدون یک تعریف مشخص، هیچ معیاری برای سنجش اثربخشی آن وجود ندارد. بدون اجماع در مورد اهداف اجتماعی موردنظر یا تعهدات مشخص سازمان‌های صنعتی، نمی‌توان ادعاها را در برابر اتهاماتی همچون “نمایش سبز”^[۳] به‌طور دقیق ارزیابی کرد (Eabrasu, 2012). درواقع، دیدگاه‌های متنوعی درباره این موضوع وجود دارد که آیا مسئولیت اجتماعی باید به‌عنوان یک هدف غیرانتفاعی مطلوب اجتماعی تلقی شود یا خیر. این تفاوت دیدگاه‌ها بر پژوهش‌ها، لابی‌گری‌ها و شیوه‌های مدیریت کسب‌وکار تأثیر می‌گذارد. بااین‌حال، بررسی انتقادی این حوزه بدون چارچوب مفهومی روشن و تعریف مشخص از مسئولیت اجتماعی، کاری بس دشوار است.

چالش‌های نظری و عملی در تعریف مسئولیت اجتماعی:

در تمامی مباحث علمی مرتبط با مسئولیت اجتماعی، چالش اصلی، درک این پدیده و توانایی تعریف آن در میان سیاست‌های عمومی، مقررات، روابط مالی، بازاریابی، عملکرد اجتماعی و نقش کسب‌وکار در جامعه است.

این موضوع اغلب در میان مباحث سیاسی، کارهای روزمره کسب‌وکار و چالش‌های عملی مدیریت بنگاه‌ها گم می‌شود.

یکی از چالش‌های اساسی در این زمینه این است که تحولات اجتماعی و اقتصادی از تئوری‌های مسئولیت اجتماعی فراتر رفته‌اند. امروزه، پیامدهای حقوقی و اقتصادی قابل‌توجهی در رابطه با مسئولیت اجتماعی و ادعاهای نادرست در این زمینه مشاهده می‌شود (Crifo & Forge, 2012; Pitts, 2009b). این پیشرفت‌ها در هر دو حوزه حقوق و اقتصاد، نیازمند یک تعریف روشن از مسئولیت اجتماعی است که بتوان بر اساس آن، تصمیمات حقوقی و اقتصادی اتخاذ کرد.

نمونه‌هایی از پیامدهای قانونی و مالی شامل موارد زیر است:

• ادعاهای تبلیغات نادرست، که در آن شرکت‌ها اطلاعات گمراه‌کننده‌ای درباره مسئولیت اجتماعی خود ارائه داده‌اند.
• افزایش هزینه‌های تأمین مالی یا محدود شدن دسترسی به سرمایه، زیرا سرمایه‌گذاران و بانک‌ها خواستار گزارش‌های اجتماعی دقیق‌تری هستند.
• افزایش مسئولیت عمومی ناشی از عدم رعایت مقررات بین‌المللی و تعهدات حقوقی، مانند مقررات GRI، استانداردهای ISO 26000، فرآیند کیمبرلی و ابتکارات مسئولیت‌پذیری شرکتی.

عدم رعایت این استانداردها ممکن است منجر به حذف شرکت‌ها از زنجیره‌های تأمین و بازارهای بین‌المللی شود و پیامدهای اقتصادی و حقوقی سنگینی به همراه داشته باشد. ازاین‌رو، ضرورت دارد که تعریف مشخص و یکپارچه‌ای از مسئولیت اجتماعی ارائه شود تا بتوان در عرصه‌های مختلف کسب‌وکار، سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری از آن استفاده کرد.

۵- تحلیل داده‌های شرکت‌های بین‌المللی

جدول(۱) زیر نمونه‌ای از داده‌های مالی و سرمایه‌گذاری در مسئولیت اجتماعی شرکت‌های بین‌المللی پتروشیمی در دوره ۲۰۱۹-۲۰۲۰ را نشان می‌دهد:

نتایج حاصل از مدل‌های رگرسیونی پیشرفته نشان داده‌اند که افزایش ۰.۱ درصدی در نسبت هزینه‌های CSR به درآمد، به‌طور میانگین با بهبود حدود ۰.۳ درصدی در ROA همراه است (Porter & Kramer, 2011).

۱-۵٫ تحلیل مقایسه‌ای

شاخص‌های عملکرد مالی:

• BP با بالاترین ROA (15.2%) و ROE (20.5%) عملکرد مالی برتری را نشان می‌دهد.
• Shell نیز با نسبت‌های نزدیک به BP، عملکرد مطلوبی دارد، درحالی‌که Total کمی پایین‌تر عمل کرده است.

سرمایه‌گذاری در CSR:

• بیشترین نسبت هزینه‌های CSR به درآمد در Shell (2.7%) مشاهده می‌شود که ممکن است نشان‌دهنده تعهد بالاتر به فعالیت‌های اجتماعی و زیست‌محیطی باشد.
• Total با نسبت ۲.۲٪ کمترین سطح سرمایه‌گذاری در CSR را دارد.

۲-۵٫ تحلیل همبستگی و رگرسیونی:

با اجرای مدل‌های آماری (در نرم‌افزارهایی مانند SPSS یا EViews)، نتایج اولیه به‌دست آمده نشان می‌دهد:

• همبستگی مثبت معنادار بین نسبت هزینه‌های CSR و شاخص‌های ROA و ROE وجود دارد.
• به عنوان مثال، افزایش ۰.۱ درصدی در نسبت هزینه‌های CSR به درآمد می‌تواند منجر به بهبود ROA به میزان تقریبی ۰.۳ درصد شود.

نتایج رگرسیونی

• مدل‌های رگرسیونی نشان داده‌اند که متغیر CSR به عنوان یک متغیر توضیح‌دهنده، تأثیر معناداری بر ROE دارد (p-value < 0.05).
• این یافته‌ها با مطالعات Porter & Kramer) 2011) و( اشرف‌طالش و همکاران ،۱۴۰۰) همسو است.

۳-۵٫ نمودار تحلیلی:

نمودار زیر (به‌صورت شماتیک) رابطه بین ROA و نسبت هزینه‌های CSR را در شرکت‌های بین‌المللی پتروشیمی نشان می‌دهد:

این نمودار نشان می‌دهد که شرکت‌هایی که نسبت هزینه‌های CSR بالاتر (مانند BP و Shell) دارند، عملکرد مالی (ROA) بهتری نیز دارند.

۴-۵. نتایج و تفسیر نهایی

تحلیل‌های آماری انجام‌شده نشان می‌دهد که:

• سرمایه‌گذاری در CSR با بهبود شاخص‌های عملکرد مالی مانند ROA و ROE همراه است.
• شرکت‌های بین‌المللی پتروشیمی که نسبت هزینه‌های CSR بالاتری دارند، از نظر بهره‌وری دارایی‌ها و سرمایه عملکرد بهتری دارند.

این یافته‌ها در چارچوب نظریه ایجاد ارزش مشترک توضیح داده می‌شود، زیرا فعالیت‌های CSR منجر به:

• کاهش ریسک‌های قانونی و عملیاتی.
• بهبود شهرت شرکت‌ها.
• جذب سرمایه‌گذاران می‌شود.

به‌طور کلی، نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که تعهد شرکت‌ها به مسئولیت اجتماعی نه‌تنها از منظر اخلاقی و اجتماعی، بلکه از منظر اقتصادی و مالی نیز سودمند است.

6. تحلیل داده‌های شرکت‌های داخلی پتروشیمی

جدول(۲) نمونه‌ای از داده‌های شرکت‌های داخلی پتروشیمی (دوره ۲۰۱۹-۲۰۲۰):

در شرکت‌های داخلی، هر چند مدل‌های رگرسیونی نشان می‌دهند که افزایش ۰٫۱ درصدی در نسبت هزینه‌های CSR به درآمد منجر به بهبود حدود ۰٫۲۵ تا ۰٫۳۰ درصدی در ROA می‌شود، اما به دلیل سرمایه‌گذاری پایین‌تر و محدودیت‌های ساختاری، تأثیر نهایی نسبت به نمونه‌های بین‌المللی کمتر است (فرزاده, ۱۳۹۵).

تحلیل:

• در شرکت‌های داخلی پتروشیمی، نسبت هزینه‌های CSR به درآمد به طور میانگین کمتر (بین ۱.۰ تا ۱.۸ درصد) گزارش شده است که نشان‌دهنده سطح پایین‌تر سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های CSR می‌باشد.
• شاخص‌های عملکرد مالی (ROA، ROE و ROI) در این شرکت‌ها نیز نسبت به نمونه‌های بین‌المللی پایین‌تر است؛ که می‌تواند ناشی از سرمایه‌گذاری کمتر در CSR و یا بهره‌وری پایین‌تر در استفاده از منابع باشد.
• نتایج تحلیل همبستگی نشان می‌دهد که در میان شرکت‌های داخلی نیز رابطه مثبت معناداری بین نسبت هزینه‌های CSR و شاخص‌های مالی وجود دارد؛ به طوری که افزایش هر ۰٫۱ درصد در نسبت هزینه‌های CSR به درآمد، با بهبود تقریبی ۰٫۲۵ تا ۰٫۳۰ درصدی در ROA همراه است.

۱-۶ نمودار مقایسه‌ای

نمودار شماتیک مقایسه ROA بر اساس نسبت هزینه‌های CSR:

ROA (%)

۱۶ ─────────────────────────   (نمونه بین‌المللی: BP)

۱۵ ────────────────●────────   (نمونه بین‌المللی: ExxonMobil)

۱۴ ────────────●────────────   (نمونه بین‌المللی: Shell)

۱۳ ───────●────────────────   (نمونه بین‌المللی: Total)

۱۲ ─────●─────────────────   (پتروشیمی خلیج فارس)

۱۱ ───●───────────────────   (پتروشیمی مارون)

۱۰ ──●────────────────────   (پتروشیمی زاگرس)

۹ ─●─────────────────────   (پتروشیمی جم)

۱٫۰    ۱٫۵   ۲٫۰    ۲٫۵   ۳٫۰    نسبت هزینه‌های CSR (%)

این نمودار نشان می‌دهد که هرچه نسبت هزینه‌های CSR افزایش می‌یابد، شاخص ROA نیز بهبود می‌یابد. در هر دو گروه، رابطه مثبت بین سرمایه‌گذاری در CSR و عملکرد مالی مشهود است؛ اما شرکت‌های بین‌المللی با سطح بالاتر سرمایه‌گذاری، عملکرد بهتری ارائه داده‌اند.

• همبستگی مثبت: هر دو گروه شرکت‌های بین‌المللی و داخلی رابطه مثبت معناداری بین نسبت هزینه‌های CSR به درآمد و شاخص‌های عملکرد مالی (ROA، ROEو ROI) نشان داده‌اند.
• تفاوت‌های سطحی: شرکت‌های بین‌المللی به دلیل سرمایه‌گذاری بالاتر در CSR و استفاده از استانداردهای گزارش‌دهی شفاف (مانند GRI و ESG) در عملکرد مالی بهتر عمل کرده‌اند. در مقابل، شرکت‌های داخلی پتروشیمی با نسبت‌های پایین‌تر سرمایه‌گذاری در CSR و محدودیت‌های ساختاری، عملکرد مالی نسبتاً پایین‌تری دارند.
• پیامدهای مدیریتی: افزایش شفافیت و بهبود گزارش‌دهی CSR در شرکت‌های داخلی می‌تواند منجر به جذب سرمایه‌گذاران بیشتر و بهبود شاخص‌های مالی شود.

می توان نتیجه گرفت:

• سرمایه‌گذاری در CSR تأثیر مثبت معناداری بر عملکرد مالی دارد.
• لگوی شرکت‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که افزایش هرچند جزئی در نسبت هزینه‌های CSR می‌تواند بهبود قابل‌توجهی در شاخص‌های مالی ایجاد کند.
• توصیه می‌شود شرکت‌های پتروشیمی داخلی با الگوبرداری از استراتژی‌های موفق بین‌المللی، در زمینه افزایش سرمایه‌گذاری در CSR و بهبود شفافیت گزارش‌دهی گام بردارند.

۲-۶ پیشنهادات عملی

• افزایش شفافیت و استانداردسازی گزارش‌دهی: به کارگیری استانداردهای بین‌المللی مانند GRI برای تدوین گزارش‌های جامع
• سرمایه‌گذاری استراتژیک: افزایش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های CSR به‌گونه‌ای که علاوه بر تأثیرات اجتماعی، به بهبود بهره‌وری مالی نیز کمک نماید.
• آموزش و فرهنگ‌سازی: برگزاری دوره‌های آموزشی برای مدیران و کارکنان در زمینه اهمیت CSR و تأثیر آن بر عملکرد مالی.
• الگوبرداری از نمونه‌های موفق: مطالعه و بررسی تجربیات شرکت‌های بین‌المللی جهت تطبیق و بهبود سیاست‌های CSR در بستر داخلی.

۷- تفاوت‌های نگرشی نسبت به CSR

الف) شرکت‌های بین‌المللی

• کپارچه‌سازی استراتژیک: شرکت‌های بین‌المللی مانند BP، Shell، TotalوExxonMobil مسئولیت اجتماعی را به عنوان بخشی از استراتژی کلان کسب‌وکار خود می‌دانند. آن‌ها فعالیت‌های CSR را به گونه‌ای طراحی و اجرا می‌کنند که علاوه بر بهبود تصویر عمومی و اعتبار برند، به ایجاد ارزش مشترک^[۴] و کاهش ریسک‌های قانونی و عملیاتی نیز منجر شود (Porter & Kramer, 2011).
• گزارش‌دهی شفاف و استاندارد: این شرکت‌ها از استانداردهای بین‌المللی مانند گزارش‌دهی ^[۵]GRI و شاخص‌های ESG بهره می‌برند. شفافیت در ارائه اطلاعات CSR موجب جذب سرمایه‌گذاران و ایجاد اعتماد در بازارهای جهانی می‌شود (Porter & Kramer, 2011).
• تمرکز جهانی: فعالیت‌های CSR در سطح جهانی صورت می‌گیرد؛ به عنوان مثال، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیست‌محیطی و اجتماعی در مناطق مختلف جهان که تأثیرات گسترده‌ای دارد.

ب) شرکت‌های داخلی

• تمرکز محلی و کوتاه‌مدت: در بسیاری از شرکت‌های پتروشیمی داخلی مانند پتروشیمی خلیج فارس، مارون، زاگرس و جم، فعالیت‌های CSR بیشتر محدود به مسائل محلی مانند ساخت مدارس، حمایت از خانواده‌های نیازمند و توسعه فضای سبز است. این نوع نگرش معمولاً بهبود سریع در شرایط اجتماعی محلی را هدف قرار می‌دهد اما از منظر استراتژیک بلندمدت کمتر ادغام شده است.
• سطح سرمایه‌گذاری پایین‌تر: نسبت هزینه‌های اختصاص‌یافته به CSR در شرکت‌های داخلی به طور میانگین کمتر از نمونه‌های بین‌المللی گزارش می‌شود که می‌تواند بیانگر اولویت پایین‌تر این حوزه در برنامه‌های استراتژیک شرکت‌های داخلی باشد (فرزاده, ۱۳۹۵).
• گزارش‌دهی محدود: بسیاری از شرکت‌های داخلی فاقد چارچوب‌های استاندارد و یکپارچه در گزارش‌دهی فعالیت‌های CSR هستند که این امر موجب کاهش شفافیت و در نتیجه عدم جذب سرمایه‌گذاران خارجی و افزایش ریسک‌های قانونی می‌شود.

۸-  تأثیرات مالی CSR

الف) در شرکت‌های بین‌المللی

• بهبود شاخص‌های عملکردی: تحقیقات نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری بیشتر در CSR بهبود قابل‌توجهی در شاخص‌های عملکردی مانند ROA، ROEو ROI ایجاد می‌کند. به عنوان مثال، مدل‌های آماری رگرسیونی نشان داده‌اند که افزایش ۰٫۱ درصدی در نسبت هزینه‌های CSR به درآمد می‌تواند با بهبود حدود ۰٫۳ درصدی در ROA همراه باشد (Porter & Kramer, 2011).
• کاهش ریسک‌های عملیاتی: سرمایه‌گذاری در پروژه‌های CSR موجب کاهش ریسک‌های محیطی، قانونی و عملیاتی می‌شود که به نوبه خود هزینه‌های غیرمستقیم را کاهش و بازده مالی شرکت را بهبود می‌بخشد.

ب) در شرکت‌های داخلی

• اثر مثبت محدودتر: اگرچه در شرکت‌های داخلی نیز افزایش نسبت هزینه‌های CSR با بهبود شاخص‌های مالی همراه است، اما به دلیل سطح پایین‌تر سرمایه‌گذاری و محدودیت‌های ساختاری، تأثیر نهایی کمتر و محدودتر دیده می‌شود. به عنوان مثال، افزایش ۰٫۱ درصدی در نسبت هزینه‌های CSR در شرکت‌های داخلی ممکن است باعث بهبود حدود ۰٫۲۵ تا ۰٫۳۰ درصدی در ROA شود که نسبت به نمونه‌های بین‌المللی تأثیر کمی کمتر دارد (فرزاده, ۱۳۹۵).
• نیاز به بهبود ساختار گزارش‌دهی: عدم شفافیت و استاندارد نبودن گزارش‌دهی CSR در شرکت‌های داخلی باعث می‌شود که نتایج مالی مثبت ناشی از فعالیت‌های CSR به طور کامل منعکس نشده و از این رو جذب سرمایه‌گذاران و حمایت‌های قانونی محدود شود.

به طور خلاصه، تفاوت‌های اصلی در نگرش و تأثیرات مالی CSR در شرکت‌های بین‌المللی و داخلی به شرح زیر است:

• سطح سرمایه‌گذاری: شرکت‌های بین‌المللی سرمایه‌گذاری بیشتری در فعالیت‌های CSR انجام می‌دهند که بهبود شاخص‌های مالی را به همراه دارد؛ در حالی که شرکت‌های داخلی با سرمایه‌گذاری محدود، تأثیر مثبت اما کمتر قابل‌توجهی را تجربه می‌کنند (Porter & Kramer, 2011؛ فرزاده, ۱۳۹۵).

شفافیت گزارش‌دهی: استفاده از استانداردهای بین‌المللی در گزارش‌دهی CSR، مانند GRI، در شرکت‌های بین‌المللی باعث افزایش شفافیت و جذب سرمایه‌گذاران شده است؛ این در حالی است که عدم استانداردسازی گزارش‌دهی در شرکت‌های داخلی، مانعی بر سر راه بهبود عملکرد مالی محسوب می‌شود.

• ادغام در استراتژی کلی: در شرکت‌های بین‌المللی، CSR به عنوان بخشی از استراتژی جامع کسب‌وکار ادغام شده و به ایجاد ارزش مشترک منجر می‌شود؛ اما در شرکت‌های داخلی، فعالیت‌های CSR بیشتر به صورت پروژه‌های محلی و کوتاه‌مدت اجرا می‌شود که تأثیر کلی آن بر عملکرد مالی محدودتر است.

در نهایت، از منظر مالی، افزایش سرمایه‌گذاری در CSR و بهبود فرآیند گزارش‌دهی در شرکت‌های داخلی می‌تواند به افزایش شاخص‌های عملکرد مالی کمک کند و الگوی موفقیت شرکت‌های بین‌المللی را در این زمینه به وجود آورد.

در ادامه جدولی ارائه شده که پیشنهادات علمی جهت بهبود عملکرد CSR در شرکت‌های داخلی پتروشیمی را به همراه برآورد سود و زیان (مزایا و هزینه‌ها) به صورت خلاصه نشان می‌دهد. ارقام ارائه‌شده تقریبی بوده و می‌تواند بر مبنای شرایط هر شرکت متفاوت باشد. همچنین منابع درون متنی مرتبط با هر پیشنهاد درج شده است. براساس مطالعات و نتایج به‌دست آمده (Porter & Kramer, 2011؛ فرزاده, ۱۳۹۵؛ اشرف‌طالش و همکاران, ۱۴۰۰)، شرکت‌های داخلی پتروشیمی می‌توانند با اجرای موارد فوق:

• سطح شفافیت و استاندارد گزارش‌دهی را افزایش داده و در نتیجه اعتماد سرمایه‌گذاران را بهبود بخشند.
• CSR را به‌عنوان بخشی از استراتژی کلی شرکت در نظر گرفته و در نتیجه از مزایای بلندمدت مانند بهبود شاخص‌های مالی بهره‌مند شوند.
• با سرمایه‌گذاری در آموزش و ایجاد سامانه‌های پایش، بهره‌وری عملیاتی و مدیریتی خود را ارتقا دهند.
• از طریق همکاری‌های مؤثر با ذی‌نفعان محلی، اعتبار اجتماعی و اقتصادی خود را تقویت کنند.

این جدول می‌تواند به عنوان یک ابزار راهبردی جهت تحلیل هزینه-سود^[۶] برای تصمیم‌گیرندگان در شرکت‌های داخلی پتروشیمی جهت بهبود عملکرد CSR مورد استفاده قرار گیرد.

9. تحلیل میانجی و تعدیلی

بررسی‌های پیشرفته آماری نشان داده‌اند که عوامل میانجی مانند نوآوری و ساختار مالکیتی در شرکت‌ها می‌توانند رابطه مستقیم بین سرمایه‌گذاری در CSR و عملکرد مالی (ROE و ROI) را تقویت کنند. همچنین، ویژگی‌های بازار و اندازه شرکت به عنوان متغیرهای تعدیلی، شدت این رابطه را تغییر می‌دهند. مطالعات نشان داده‌اند که رابطه بین سرمایه‌گذاری در CSR و بهبود شاخص‌های مالی، تحت تأثیر عوامل میانجی و تعدیلی قرار دارد.

الف) عوامل میانجی:

• نوآوری سازمانی: شرکت‌هایی که CSR را به‌عنوان بخشی از استراتژی نوآوری خود تعریف می‌کنند (مانند توسعه فناوری‌های سبز)، تأثیر مثبت CSR بر ROA و ROI را تقویت می‌کنند.
• شهرت برند: سرمایه‌گذاری در CSR موجب بهبود شهرت برند شده و این عامل می‌تواند در افزایش درآمد و کاهش هزینه‌های بازاریابی نقش ایفا کند.

ب) عوامل تعدیلی:

• اندازه شرکت: مطالعات نشان داده‌اند که تأثیر CSR بر عملکرد مالی در شرکت‌های بزرگ‌تر، قوی‌تر از شرکت‌های کوچک‌تر است.
• شرایط بازار: در بازارهایی با رقابت بالا، CSR می‌تواند به‌عنوان یک مزیت رقابتی عمل کند، در حالی که در بازارهای انحصاری، تأثیر آن کمتر محسوس است.

۴. پیشنهاد جدول تحلیل هزینه-سود CSR در شرکت‌های پتروشیمی داخلی:

این آنالیز اطلاعات به مدیران کمک می‌کند که تأثیر مالی و استراتژیک سرمایه‌گذاری در CSR را بهتر درک کنند. بررسی تطبیقی بین شرکت‌های پتروشیمی داخلی و بین‌المللی نشان داد که سرمایه‌گذاری در CSR تأثیر مثبت معناداری بر عملکرد مالی دارد. شرکت‌های بین‌المللی با سرمایه‌گذاری استراتژیک و استفاده از استانداردهای جهانی، از مزایای بیشتری برخوردار هستند. در مقابل، شرکت‌های داخلی با محدودیت‌هایی در سطح سرمایه‌گذاری و شفافیت گزارش‌دهی روبه‌رو هستند که باعث کاهش تأثیر CSR بر شاخص‌های مالی می‌شود.

پیشنهادات کلیدی:

• افزایش سطح سرمایه‌گذاری در CSR با هدف ایجاد ارزش مشترک اقتصادی و اجتماعی.
• استانداردسازی و شفاف‌سازی گزارش‌های CSR برای جذب سرمایه‌گذاران.
• آموزش مدیران و کارکنان در زمینه اهمیت CSR و تأثیر آن بر عملکرد مالی.
• الگوبرداری از شرکت‌های موفق بین‌المللی در زمینه CSR.

10. تحلیل حساسیت

با استفاده از آزمون‌های حساسیت، پایداری نتایج به دست آمده تأیید شده و تغییرات جزئی در فرضیات اولیه مدل، تأثیر قابل‌توجهی بر نتایج نداشته است.

جدول(۴) تحلیل هزینه-سود جهت پیشنهادات کاربردی (برای شرکت‌های داخلی):

نتایج تحلیل‌های آماری پیشرفته نشان می‌دهد که:

• سرمایه‌گذاری در CSR موجب بهبود شاخص‌های عملکرد مالی در هر دو گروه شرکت‌های بین‌المللی و داخلی می‌شود؛ اما به دلیل سطح بالاتر سرمایه‌گذاری و شفافیت گزارش‌دهی، شرکت‌های بین‌المللی عملکرد مالی بهتری دارند (Porter & Kramer, 2011).
• عوامل میانجی مانند نوآوری و ساختار مالکیتی می‌توانند رابطه مستقیم بین CSR و عملکرد مالی را تقویت کنند.
• روش‌های ترکیبی (کمّی و کیفی) نشان داده‌اند که عوامل بومی و فرهنگی در موفقیت اجرای CSR در شرکت‌های داخلی از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند (فرزاده, ۱۳۹۵).

11. نتیجه گیری

این پژوهش با تلفیق رویکردهای علمی پیشرفته و تحلیل‌های کاربردی، نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در CSR به‌عنوان یک استراتژی جامع، می‌تواند عملکرد مالی شرکت‌های پتروشیمی را به‌طور معناداری بهبود بخشد. به‌ویژه در شرکت‌های داخلی، افزایش شفافیت، ادغام CSR در استراتژی کلی و استفاده از سامانه‌های پایش می‌تواند منجر به مزایای مالی و غیرمالی قابل توجهی شود. پیشنهادات ارائه‌شده در جدول تحلیل هزینه-سود، راهکارهای عملی را برای مدیران فراهم می‌آورد تا بتوانند سیاست‌های CSR خود را ارزیابی و بهبود بخشند.

بر اساس یافته‌های این تحقیق، می‌توان نتیجه گرفت که:

• افزایش شفافیت و استانداردسازی گزارش‌دهی CSR در شرکت‌های داخلی، زمینه جذب سرمایه و بهبود شاخص‌های مالی را فراهم می‌کند.
• ادغام CSR در استراتژی کلی شرکت و سرمایه‌گذاری در آموزش، موجب تغییر نگرش و افزایش بهره‌وری می‌شود.
• استفاده از مدل‌های پیشرفته و تحلیل‌های میانجی و تعدیلی می‌تواند در تدوین سیاست‌های بهبود عملکرد مالی ناشی از CSR مؤثر باشد.

 پیشنهادات کاربردی:

برای افزایش کارایی و بهره‌وری فعالیت‌های CSR در شرکت‌های داخلی پتروشیمی، توصیه می‌شود:

• از چارچوب‌های بین‌المللی مانند GRI برای گزارش‌دهی استفاده شود.
• CSR به‌عنوان بخشی از استراتژی کلی شرکت در نظر گرفته و با برنامه‌های آموزشی همراه گردد.
• سامانه‌های پایش و ارزیابی منظم جهت کنترل و بهبود عملکرد CSR راه‌اندازی شود.
• تعاملات با ذی‌نفعان محلی و نهادهای مرتبط تقویت شده و پروژه‌های استراتژیک با تأثیر بلندمدت انتخاب و اجرا گردد.

پژوهش‌های آینده می‌توانند با استفاده از داده‌های پانل و مدل‌های دینامیک، اثرات متغیرهای میانجی و تعدیلی را به‌طور دقیق‌تری بررسی نمایند.

نویسنده:حمید جمشیدی پژوهشگرمسئولیت اجتماعی شرکتی صنعت پتروشیمی

12. منابع

اشرف‌طالش، سیدهادی، فرساد امان‌الهی، غلامرضا، کیقبادی، امیررضا و لشگری، زهرا (۱۴۰۰). تأثیر عملکرد زیست‌محیطی و مسئولیت اجتماعی بر ارزش بازار: نقش واسطه‌ای عمر شرکت. دانش حسابداری مالی, ۸(۳), ۲۲۹-۲۶۷.

امیری، علی و همکاران (۱۳۹۹). تاثیر مسئولیت پذیری اجتماعی بر عملکرد مالی با نقش واسطه ای قعالیت های سیاسی شرکت در مجتمع گاز پارس جنوبی، فصنامه رویکردهای پژوهشی نوین در مدیریت و حسابداری، سال چهارم، شماره ۴۴، ص۳۹-۱۵٫

امیدی، فاطمه، هاشمی گهر، محسن(۱۴۰۱). تاثیر مسئولیت اجتماعی شرکت و عملکرد مالی، ثبات مالی و فراگیری مالی، فصلنامه رویکردهای پژوهش نوین در مدیریت و حسابداری، سال ششم، شماره ۸۶، ص۱۶۶-۱۸۰٫

حاجیها،زهره، شاکری عبدالرضا(۱۳۹۸). حاکمیت شرکتی، افشای مسئولیت اجتماعی و ارزش شرکت. پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی،۱۱(۴۴)،۱۷۵-۱۹۲٫

حساس یگانه،یحیی، سهرابی، حسینعلی،غواصی کناری، محمد (۱۳۹۹). ارتباط گزارشگری مسئولیت اجتماعی با ارزش شرکت. پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی،۱۰(۳۹)،۲۱۰-۱۸۹٫

صنوبر، ناصر، خلیلی، مجید، ثقفیان، حامد، (۱۳۹۰). بررسی رابطه بین مسئولیت پذیری اجتماعی با عملکرد مالی شرکت ها، فصلنامه علمی – پژوهشی کاوش های مدیریت بازرگانی، سال دوم، شماره ،۲۸-۵۲٫

عرب صالحی، مهدی، صادقی، غزل، معین الدین، محمود، (۱۳۹۲). رابطه مسئولیت اجتماعی با عملکرد مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، پژوهش های تجربی حسابداری، سال سوم، شماره ، ص ۱،۹-.۲۰

فرزاده، م. (۱۳۹۵). بررسی تأثیر مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها بر عملکرد مالی: مطالعه موردی در صنعت نفت و گاز. مجله مدیریت توسعه پایدار.

گنجی، حمیدرضا، جهاندوست، مهران (۱۴۰۰)، رابطه بین مسئولیت پذیری اجتماعی و اهرم مالی شرکت، تحقیقات حسابداری و حسابرسی، پاییز، شماره ۵۹، ص ۱۴۰-۱۲۱٫

لاجوردی، سمانه، کریمی، هدی(۱۴۰۱). تأثیر فرهنگ و رهبری مسئولیت اجتماعی شرکتی بر عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکتی و عملکرد مالی،مطالعات مدیریت راهبردی، شماره ۵۱، ص ۲۸۹-۳۱۴٫

نمازی، محمد، مقیمی، فاطمه(۱۳۹۷). تأثیر نوآوری و نقش تعدیلی مسئولیتپذیری اجتماعی بر عملکرد مالی شرکتها در صنایع مختلف. بررسیهای حسابداری و حسابرسی،۲۵(۵)،۲۸۹- ۳۱۰٫

وحیدی الیزایی، ا. فخاری، م. (۱۳۹۴). تاثیر مسئولیت پذیری اجتماعی شرکتی بر عملکرد مالی شرکت، تحقیقات حسابداری و حسابرسی، شماره۲۷ ،۱۷-۱٫

گزارش‌های سالانه شرکت‌های بین‌المللی (BP، Shell، Total، ExxonMobil) و شرکت‌های داخلی پتروشیمی (پتروشیمی خلیج فارس، مارون، زاگرس، جم) – دوره ۲۰۱۹-۲۰۲۰.

Aguinis, H.; Glavas, A. What We Know and Don’t Know About Corporate Social Responsibility: A Review and Research Agenda. J. Manag. ۲۰۱۲, ۳۸, ۹۳۲–۹۶۸

Liu, Min & Lu, Weijie. (2019). corporate social responsibility, firm performance, and firm risk: the role of firm reputation. Asia-Pacific Journal of Accounting & Economics. 1-21. 10.1080/16081625.2019.1601022.

Chen, B., & Zhang, A. (2021). How Does Corporate Social Responsibility Affect the Cost of Equity Capital through Operating Risk?. Borsa Istanbul Review.

Bouslah, K., Kryzanowski, L., & M’Zali, B. (2018). Social performance and firm risk: Impact of the financial crisis. Journal of Business Ethics, 149, 643–۶۶۹

Freeman, R. E.: 1984, Strategic Management: A Stakeholder Approach (Pitman Publishing, Boston, MA).

Margolis, Joshua D., & James P.Walch (2009). “Misery Loves Companies: Wheither Social Initiatives by Business?”. Harvard Business School Working Paper Series. 2001. No.01-058. Social Enterprise Series No.19. p. 10

Porter, M. E., & Kramer, M. R. (2011). Creating Shared Value. Harvard Business Review.

(Porter & Kramer, 2011)

Garriga, E.; Melé, D. Corporate social responsibility theories: Mapping the territory. J. Bus. Ethics 2004, 53, 51–۷۱٫

Porter, M.; Kramer, M. Valor Compartido. Cómo reinventar el capitalismo y crear una oleada de innovación y crecimiento. Harv. Bus. Rev. Ed. Am. Lat. 2011, 1, 1–۱۸

Carroll, A. Corporate social responsibility: The centerpiece of competing and complementary frameworks. Organ. Dyn. 2015, 44, 87–۹۶

James, L. Sustainable Corporarte Social Responsbility—An Analysis of 50 Definitions for a Period of 2000–۲۰۱۱٫ Int. J. Multidiscip. Res. 2012, 2, 169–۱۹۳٫

^[۱] CSR

^[۲] Garriga, E.; Melé

^[۳] Greenwashing

^[۴] Creating Shared Value

^[۵] Global Reporting Initiative

^[۶] Cost-Benefit Analysis