دانستنی اقتصاد، گروه بین الملل: قطار صلح و عادی‌سازی روابط میان دولت‌های منطقه این بار به ایستگاه صنعا رسید. به گزارش خبرگزاری «سبا»، روز یکشنبه ۹ آوریل هیأتی سعودی- عمانی برای دیدار با مهدی محمد المشاط رئیس شورای عالی سیاسی یمن در کاخ ریاست جمهوری راهی صنعا شدند. در این دیدار محمد عبدالسلام رئیس هیأت مذاکره کننده دولت نجات ملی یمن نیز حضور داشت. در سوی مقابل ریاست هیأت سعودی بر عهده محمد آل‌جابر سفیر سعودی در یمن بود. پس از سال‌ها جنگ و منازعه در شبه جزیره عربستان، حال طرفین عربستانی و یمنی برای «پایان داده به محاصره با همه پیامدهای آن» و «پایان تهاجم و اعاده حقوق مردم یمن» مذاکرات صلح را با جدیت بیشتری از سر گرفتند. کارشناسان معتقدند که یکی از پیامدهای احتمالی «توافق پکن» پایان جنگ هشت ساله یمن و حاکم شدن وضعیت آتش‌بس در این منطقه راهبردی است. در ادامه این گزارش سعی خواهیم کرد تا ضمن بررسی آخرین وضعیت مذاکرات صلح میان ریاض- صنعاء، به این سوال کلیدی پاسخ دهیم که آیا پایان جنگ یمن نزدیک است؟
دیپلماسی تبادل زندانی
پیش از ورود هیأت مذاکره کننده به یمن، با میانجیگری سازمان ملل متحد، صنعا اقدام به آزادی یک زندانی سعودی و در مقابل ریاض نیز ۱۳ زندانی یمنی را آزاد کرد. کارشناسان معتقدند «دیپلماسی تبادل زندانی» گام نخست در مسیر فروکش کردن آتش جنگ و برقراری صلح پایدار در یمن است. نکته جالب توجه تکرار الگوی میانجیگری عمانی در بحران یمن است. در جریان مذاکرات اتمی میان ایران- آمریکا، یکی از تاکتیک‌های مسقط برای بهبود فضای گفتگوها و اعتمادسازی فعال کردن کانال‌های تبادل زندانی بود. سیاستی که با توجه به اظهارنظر طرف‌های ایرانی- آمریکایی به نظر می‌رسد همچنان فعال باشد.
به گفته منابع یمنی براساس توافقات صورت گرفته در جریان مذاکرات صلح قرار است تا ۹۰۰ اسیر از دو طرف آزاد شود. تاکنون حدود ۷۰۰ اسیر آزاد شده است. ماجد فضائل سخنگوی هیئت مذاکره کننده از طرف دولت مورد حمایت عربستان در یمن در مصاحبه با «الحدث الیمنی» عنوان کرد که روند مبادله اسیران با انصارالله از پنجشنبه (۱۳ آوریل) به مدت سه روز آغاز شده است. وی پیش از شروع آزادی اسرا بیان کرد: «روند مبادله اسیران از مورخه ۱۳ آوریل ۲۰۲۳ شروع خواهد شد و از طریق پروازهای صلیب سرخ خواهد بود که روز اول میان عدن-صنعا و صنعا- عدن خواهد بود. روز دوم میان صنعا-ریاض و ابها در جنوب عربستان والمخا در غرب یمن و در روز سوم میان مأرب- صنعا خواهد بود.» در مرحله نخست تبادل اسرا نام سرلشگر منصور هادی (برادر عبدربه منصور هادی) و سرلشگر الصبیحی (وزیر دفاع پیشین یمن) دیده می‌شد. در صورت موفقیت‌آمیز این دور از تبادل اسرا تمام اسیران و زندانیان دو طرف منازعه آزاد خواهند شد. روندی که با موفقیت تداوم دارد.
سازوکار آتش‌بس چگونه خواهد بود؟
دو منبع آگاه از هیأت سعودی- عمانی اعلام کردند که اگر مذاکرات صلح به خوبی پیش رود آنگاه اعلام «آتش بس پایدار» و اعلام پایان جنگ بسیار قریب القوع خواهد بود. محمد البخیتی عضو دفتر سیاسی انصارالله روز جمعه به شبکه «المیادین» گفته بود که بین ریاض و صنعا توافقی حاصل شده که شامل مسائل مختلفی از جمله آتش‌بس و تحقق صلح فراگیر می‌شود. وی در ادامه افزود: «این توافق شامل دو مرحله است که بخش نخست آن قبل از عید فطر و مرحله بعدی آن در آینده نزدیک اجرایی خواهد شد.»
براساس اخبار منتشر شده در ابتدا قرار است تا «آتش بس» میان سعودی- یمن به مدت یکسال برقرار شده و در مقابل بندر الحدیده فعالیت خود را از سر بگیرد. بعد از تمدید آتش‌بس با شروط جدید آن، عربستان به صورت رسمی پایان جنگ در یمن و توقف مداخلات در این کشور را اعلام خواهد کرد. بر اساس این گزارش، بعد از اعلام رسمی پایان جنگ در یمن، مذاکرات «یمنی-یمنی» با نظارت سازمان ملل و زیر نظر پادشاهی سعودی برگزار می‌شود. این مذاکرات با هدف توافق بر سر مرحله انتقالی به مدت دو سال، در خصوص شکل حاکمیت در یمن انجام خواهد شد. روزنامه شرق‌الاوسط نیز نوشت: «پیش‌نویس توافق میان عربستان و یمن دارای چهار مرحله است؛ نخست آتش‌بس فراگیر در کشور، دوم بازگشایی تمام گذرگاه‌های زمینی، هوایی و دریایی، سوم تشکیل کمیته‌های ادغام بانک مرکزی و تبادل اسرا و چهارم مرحله مذاکرات مستقیم برای تعیین شکل حاکمیت و مرحله انتقالی.»
استفان دوجاریک سخنگوی دبیرکل سازمان ملل در مورد مذاکرات جاری در صنعا به میانجیگری عمان گفت: «سازمان ملل در مذاکرات صنعا شرکت نداشت، اما بسیار امیدوار است که این مذاکرات بتواند به روند صلح به رهبری هانس گرونبرگ، نماینده سازمان ملل در امور یمن برای تمدید آتش‌بس و از سرگیری گفتگوهای یمنی – یمنی کمک کند.» با وجود تشدید فعالیت‌های نماینده سازمان ملل برای حل‌وفصل بحران یمن اما براساس اخبار منتشر شده به نظر می‌رسد، ریاض دخالت بازیگر «ثالث» در روند مذاکرات را مثبت ارزیابی نکرده و اجازه ورود این نهاد بین‌المللی به دور جدید مذاکرات صلح را نداده است.
توافق پکن؛ ظهور نظم جدید خاورمیانه
پس از امضای توافق‌نامه پکن و دیدار وزرای خارجه ایران- سعودی مسیر مذاکره و پایان سایر مناقشات منطقه‌ای هموار شده است. علاوه بر پرونده یمن، روز چهارشنبه ۱۲ آوریل ۲۰۲۳ فیصل مقداد وزیرخارجه سوریه با استقبال مقامات سعودی راهی جده شد. به گفته رسانه‌ها این سفر که پس از ۱۱ سال صورت گرفت می‌تواند نقطه آغازی در روند عادی‌سازی روابط میان ریاض- دمشق و بازگشت دولت اسد به اتحادیه عرب باشد. در جریان دیدار وزرای خارجه سوریه و پادشاهی سعودی دو کشور رسماً از سرگیری فعالیت خطوط پروازی و ارائه خدمات کنسولی را اعلام کردند. همچنین افزایش تماس‌های غیر رسمی میان تهران- منامه نشان از تمایل دو کشور برای پایان دادن به اختلافات قدیمی و آغاز فصل جدید از روابط دوجانبه می‌دهد. علاوه بر این تلاش برای ایجاد سازوکاری متشکل از کشورهای تأثیر گذار در روند لبنان، می‌تواند مقدمه‌ای بر حل اختلافات میان گروه‌های سیاسی این کشور و تشکیل دولت وحدت ملی باشد. روندنگاری تحولات منطقه غرب آسیا پس از توافق «پکن» امیدها برای بازگشت صلح و حرکت دولت‌های مسلمان به سمت معماری نظم جدید منطقه‌ای را افزایش داده است.
بهره سخن
سال‌ها جنگ و حمله به زیرساخت‌های یمن دست‌آوردی جز افزایش ناامنی و فاجعه انسانی در جنوبی‌ترین نقطه شبه‌جزیره عربستان نداشت. ریاض به خوبی این نکته را درک کرده است که بدون نیل به «آتش بس» و توافق سیاسی با صنعا ادامه پروژه‌های توسعه‌ای و جذب سرمایه‌خارجی ممکن نیست. به عبارت دیگر نخستین گام در مسیر اجرای سند چشم‌انداز ۲۰۳۰، تأمین امنیت پایدار و داشتن روابط «عادی» با کشورهای همسایه است. حال پس از امضای توافق‌نامه پکن میان تهران- ریاض پرونده‌های مورد مناقشه دو کشور از سوریه تا بحرین و از لبنان تا یمن در مسیر حل‌وفصل قرار دارد. یکی از نقاط قابل توجه در دور جدید مذاکرات صلح میان صنعا و ریاض، غیبت دولت آمریکا است. بایدن که با وعده پایان دادن به جنگ یمن پای به کاخ سفید گذاشته بود حال نه تنها نقش جدی در روند مذاکرات صلح ندارد، بلکه صرفاً شاهد نقش آفرینی چین- روسیه است و در جایگاه «تماشاچی» قرار دارد. با این حال باید منتظر ماند و دید که ماراتن مذاکرات صلح «یمن» به کجا خواهد رسید و تا چه اندازه طرفین برای پایان درگیری و رسیدن به آتش‌بس پایدار آمادگی دارند.
