چرا به جای دولت چین، شرکت‌های خصوصی در «ابتکار کمربند و راه» سرمایه‌گذاری کردند؟ / نمونه‌ای از اولویت ژئواکونومیـک بر ژئوپلیتیـک!
به گزارش دانستنی اقتصاد؛ بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران تحت عنوان «دلالت‌های تحول در سیاست‌های توسعه‌ای چین برای دیپلماسی اقتصادی»، یکی از ابتکارات این کشور در اقتصـاد سیاسـی بیـن الملـل، «ابتـکار کمربنـد و راه» اسـت کـه در سـال ۲۰۱۳ از سـوی رییـس جمهـور چیـن ارائـه شـد و در یـک دهـه اخیـر در پهنـه وسـیعی از کشـورهای عمدتـا در حـال توسـعه در قالـب پـروژه‌هـای بسـیار متعـدد و متفاوتـی اجرایـی شـده اسـت. بـا دقـت در رونـد اجرایـی شـدن ایـن مـگا پـروژه مـی‌تـوان چنـد ویژگـی کلیـدی متعاقـب بـرای آن برشـمرد، ویژگـی‌هایـی کـه جملگـی بـا اسـتراتژی کلان دولـت توسـعه‌گـرای چیـن تناسـب دارنـد.
نخسـت آنکـه، بـرخلاف گمانـه‌زنـی‌هـای اولیـه، در رونـد اجرایـی شـدن ایـن مگاپـروژه اهـداف ژئوپلیتیـک چنـدان اولویـت نیافتـه اسـت. بـه عبـارت دیگـر، چیـن در پیشـبرد ایـن ابتـکار بـه منطـق ژئواکونومیـک و نـه ژئوپلیتیـک اولویـت داده اسـت. عمـده سـرمایه‌گـذاری‌هـای صـورت گرفتـه در ایـن ابتـکار از سـوی شـرکت‌هـا و نـه دولـت چین صـورت گرفتـه و منطـق اقتصـادی داشـته اسـت.
در یـک دهـه اخیـر شـرکت‌هـای چینـی عمـده سـرمایه‌گـذاری‌هـا در قالـب ایـن طـرح را در کشـورهایی صـورت دادنـد کـه از مناسـبات نزدیکـی ایالات متحده نیـز برخـوردار بودنـد، در حالـیکـه کشـورهایی ماننـد ایـران، کـره شـمالی، ونزوئـلا و کوبـا چنـدان مـورد توجـه ایـن ابتـکار قـرار نگرفتنـد. در واقـع، «ابتـکار کمربنـد و راه» برخـلاف برخـی تصـورات بـرای تقابـل آشـکار بـا ایالات متحـده و شـکل‌دهـی بـه بـازی ژئوپلیتیـک جدیـدی طراحـی نشـده اسـت، بلکـه عمدتـا در راسـتای پیشـبرد اهـداف دولـت توسـعه‌گـرای چیـن و هماهنـگ بـا اسـتراتژی توسـعه صنعتـی ایـن کشـور و چرخـه دوگانـه اجرایـی شـده اسـت.
دوم آنکـه، چیـن در اجرایـی نمـودن ایـن طـرح در پـی شـکل‌دهـی بـه یـک زنجیـره ارزش چیـن‌محـور از یـک سـو و متنـوع‌سـازی حداکثـری منابـع وارداتـی خـود از دیگـر سوسـت. همانگونـه کـه نمودارهـای ذیـل نشـان مـی‌دهـد در یـک دهـه‌ای کـه از اجرایـی شـدن ایـن ابتـکار مـی‌گـذرد بخـش عمـده سـرمایه‌گـذاری و سـاخت و سـاز شـرکت‌هـای چینـی در حـوزه‌هـای انـرژی و زیرسـاخت‌هـای حمـل و نقلـی بـوده اسـت تـا از یـک سـو بـا حداکثـرسـازی تنـوع در منابـع انـرژی وارداتـی وابسـتگی بـه یـک بـازار خـاص را کاهـش دهنـد و از دیگـر سـو بـا توسـعه شـبکه‌هـای حمـل و نقلـی در پهنـه جهـان در حـال توسـعه، زمینـه را بـرای تسـهیل تجـارت فراهـم آورنـد.
(توزیع سرمایه‌گذاری و ساخت و ساز شرکت‌های چینی در بخش‌های مختلف در قالب ابتکار کمربند و راه ۲۰۲۲-۲۰۱۳)
نمـودار ذیـل نیـز نشـان مـی‌دهـد کـه سـرمایه‌گـذاری‌هـای همـکاری‌هـای اقتصـادی شـرکت‌هـای چینـی در قالـب ایـن طـرح در تقریبـا تمامـی مناطـق صـورت گرفتـه و محـدود بـه یـک منطقـه یـا بخشـی از کشـورها نبـوده اسـت.
(توزیع جغرافیایی فعالیت‌های اقتصادی چین در مناطق مختلف در قالب ابتکار کمربند و راه ۲۰۲۲-۲۰۱۳)
سـوم آنکـه، ایـن مگاپـروژه در رقابـت ژئواکونومیـک و نـه چالشـگری ژئوپلیتیـک بـا گـروه ۷ بـر سـر کسـب بـازارهـا قـرار مـی‌گیـرد. از همیـن روسـت کـه ایـن کشـورها از ابتـدا نسـبت بـه ایـن طـرح واکنـش منفـی نشـان داده‌انـد و کوشیده‌اند تا طرح‌هایی برای رقابت با آن ارائه کنند، امـا آن را بـه عنـوان یـک تهدیـد امنیتـی تلقـی نکرده وحتـی کشـورهایی ماننـد ایتالیـا و ژاپـن بـرای مشـارکت مشـروط در آن ابـراز علاقه کـرده‌انـد.
چهـارم آنکـه، در دهـه نخسـت اجرایـی شـدن ایـن طـرح چیـن کوشـیده اسـت تـا بـا سـرمایه‌گـذاری در صنایـع آلاینده بویـژه در حـوزه نفـت و گاز کشـورهای در حـال توسـعه، تولیـد ایـن محصـولات را در ایـن کشـورها صـورت دهـد و محصـول را وارد بـازار چیـن نمایـد و بـا ایـن تدبیـر آثـار زیسـت محیطـی آن را از خـود دور نمایـد. مهمتـر آنکـه بـا تمرکـز بـر ایـن حـوزه‌هـا منابـع نفـت وارداتـی خـود را بـه صـورت حداکثـری متنـوع سـازی کـرده اسـت.
پنجـم آنکـه، در قالـب ایـن ابتـکار چیـن بـر حضـور فزاینـده در حـوزه فناوری‌هـای پیشـرفته در کشـورهای در حـال توســعه متمرکــز شــده و بویــژه کوشــیده در قالــب جــاده ابریشــم دیجیتــال، بــه بازیگــر مســلط در بخــش فنــاوری اطلاعات ایــن کشــورها بــدل شــود. ایــن موضــع بــا توجــه بــه محدودیــت‌هــای فزاینــده علیــه فعالیــت شــرکت‌هـای چینـی حـوزه فنـاوری اطلاعات در بازارهـای گـروه ۷، بـرای چیـن از اولویـت بیشـتری برخـوردار شـده اسـت.
از سـال ۲۰۱۵ کـه جـاده ابریشـم دیجیتـال از سـوی چیـن مطـرح شـده اسـت، ایـن کشـور حـدود ۷۹ میلیـارد دلار در ایـن حـوزه در کشـورهای مختلـف عضـو ابتـکار سـرمایه‌گـذاری کـرده اسـت. سـرمایه‌گـذاری فزاینـده چیـن در ایـن حـوزه (در داخـل و خـارج) از یـک سـو در راسـتای اسـتراتژی جدیـد توسـعه صنعتـی ایـن کشـور قـرار دارد کـه هـدف آن تبدیـل کـردن چیـن بـه اقتصـادی دانـش بنیـان و کانـون فنـاوری و نـواوری جهـان اسـت و از دیگـر سـو در چارچـوب مدیریـت محیـط بیـن المللـی پیچیـده جدیـد و رقابـت بـا ایـالات متحـده در انقـلاب چهـارم صنعتـی قـرار مـی‌گیـرد.
ششـم آنکـه، چیـن بـا تاسـیس بانـک سـرمایه‌گـذاری زیرسـاخت آسـیایی بـه عنـوان نهـادی کـه عمدتـا در راسـتای تامیـن مالـی پـروژه‌هـای ابتـکار ابریشـم عمـل مـی‌کنـد نشـان داده اسـت کـه مـی‌خواهـد و مـی‌توانـد سـاختارهای جدیـد مالـی ایجـاد نمایـد. ایـن بانـک طـی سـال هـای ۲۰۱۶ تـا ۲۰۲۱، ۱۶۰ پـروژه را در کشـورهای مختلـف و در حـوزه‌هـای متفـاوت تامیـن مالـی کـرده اسـت.
(پروژه‌هایی که از سوی بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیایی طی سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱ تامین مالی شده‌اند.)
تامیـن مالـی ایـن میـزان پـروژه نمـادی از موفقیـت ایـن بانـک و موفقیـت چیـن محسـوب مـی‌شـود. امـا سـاختار ایـن بانـک بـه گونـه‌ای طراحـی شـده اسـت کـه در مجمـوع در قالـب اسـتانداردهای مالـی جهانـی قـرار مـی‌گیـرد. بـه بیـان شـفاف‌تـر، فعالیـت‌هـای مالـی ایـن بانـک در قالـب نظـام موجـود مالـی جهانـی کـه مبتنـی بـر دلار اسـت صـورت مـی‌گیـرد. از همیـن رو علیرغـم درخواسـت ایـران، ایـن بانـک بـه دلیـل تحریـم‌هـا قـادر بـه پرداخـت وام بـه کشـورمان نبـوده اسـت.
