دلار در کانال ۱۲ هزار تومان مانده است

بدین ترتیب در فاصله ۱۹ اردیبهشت ماه گذشته تا ۲۴ تیرماه جاری نرخ دلار با سه هزار و ۴۰۰ تومان افت از ۱۵ هزار و ۶۵۰ تومان فاصله گرفته و به نرخ معاملات روز ۲۷ بهمن ماه گذشته بازگشته است.

این در حالی است که از اردیبهشت ماه گذشته به این سو، دامنه تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران وسعت بیشتری پیدا کرده و ابعاد تنش در خاورمیانه در پی حمله به چند نفتکش‌ و سرنگونی یک پهپاد آمریکایی افزایش یافته است. همزمان مهلت ۶۰ روزه ایران به اتحادیه اروپا نیز سپری شد و کاهش سطح تعهدات برجامی ایران آغاز شد.

اما برخلاف یکسال گذشته به نظر می‌رسد ظهور عوامل داخلی، تاثیرگذاری محرک‌های سیاست خارجی را بر معادلات بازار ارز ایران خنثی کرده است.

کاهش واردات

هر چند مطابق اعلام اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری ایران، واردات کشور در بهار سال جاری به ۱۰ میلیارد و ۳۵۰ میلیون دلار رسیده که تنها ۲۵۰ میلیون دلار از مدت مشابه سال ۱۳۹۷ خورشیدی کمتر است، ولی ترکیب کالاهای وارداتی از کاهش تقاضای واردات به دلیل اعمال ممنوعیت‌ها و ادامه رکود ۴.۵ درصدی در اقتصاد ایران حکایت دارد.

مطابق گزارش‌های ماهانه سازمان بنادر و دریانوردی ایران، حجم واردات کالاهای اساسی طی بهار سال جاری در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته خورشیدی ۷۰ درصد افزایش یافته و سهم آن در مجموع کالاهای تخلیه شده در بنادر ایران از ۲۸ به ۴۴ درصد افزایش یافته است. به موازات تلاش دولت برای واردات نزدیک به ۶.۷ میلیون تن کالای اساسی و حفظ سطح واردات ۱۰ میلیارد دلاری، سهم سایر کالاهای ممنوعه و اقلام مورد نیاز صنایع راکد در قالب افت ۳۷ درصدی ورود کالاهای کانتینری کاهش یافته است.

بنابراین همزمان با تامین ارز واردات کالاهای اساسی از سوی دولت، تقاضای واردکنندگان بخش خصوصی از بازار ارز کاهش یافته است. البته تعیین رقم دقیق آن با توجه به توقف انتشار آمار تجارت خارجی ایران توسط گمرک این کشور فعلا میسر نیست.

مدیریت عرضه

برخی فعالان بازار ارز معتقدند، دشواری و محدود شدن تراکنش روزانه ریالی از طریق دستگاه‌های پوز و حاکم شدن فضای جدید بر بازار آزاد ارز ایران که از نیمه دوم سال گذشته آغاز شده، تعداد و سرعت معاملات عمده بازار آزاد ارز ایران را کاهش داده است.

افزون بر این دو اقدام، بانک مرکزی از راه‌های مختلف و با هدف خود مبنی بر لزوم تقویت ارزش ریال، برای مهار نرخ بازار آزاد و کاهش فاصله نرخ رسمی سامانه‌های سنا و نیما با این نرخ تلاش کرده و اخیرا نیز برای کاهش تعداد نرخ های حاکم بر بازار ارز در تدارک راه اندازی بازار متشکل ارزی است.

در همین حال، رئیس کل بانک مرکزی ایران اخیرا نیز گفته است که با اصلاحات انجام شده، عرضه ارز حاصل از صادرات در سامانه رسمی نیما روان‌تر شده و افزایش یافته است. مطابق اعلام دولت ایران در بهار گذشته حدود ۱۱.۵ میلیارد دلار صادرات غیر نفتی داشته است.

بنابراین همزمان با رکود اقتصادی، کاهش قدرت خرید و توقف شتاب رشد قیمت‌ها که پس از موج سنگین تورم نقطه به نقطه بالای ۵۰ درصد رخ داده، قیمت‌ها در بازارهای مختلف روند اصلاحی خود را آغاز کرده‌اند. با متعادل شدن روند قیمتی نزولی در بازارهای مختلف، اصلاح قیمت‌های نسبی به بازار ارز نیز سرایت کرده و تطابق نرخ ارز با قیمت‌های تعادلی سایر بازارها آغاز شده است.

عده‌ای از کارشناسان اقتصادی بر این باورند که در پی کاهش شتاب تورم ماهانه و نقطه به نقطه در دو ماه پایانی فصل بهار که به موجب آن رشد نرخ تورم ماهانه در خرداد ماه از نرخ چهار درصد ماه‌های پیشین به ۰.۸ درصد رسید، انتظارات تورمی در اقتصاد ایران در حال فروکش کردن است. رخدادی که شرایط را برای اصلاح قیمت‌های نسبی فراهم کرده است.

در مقابل تعدادی دیگر از کارشناسان اقتصادی هم بر این امر تاکید دارند که جهش بهای بسیاری از اقلام خوراکی و مصرفی خانوارهای ایرانی طی یکسال گذشته و رشد حدود ۲۰ درصدی درآمد طبقه متوسط ایران در مواجهه با نرخ تورم رسمی ۳۷ درصدی در سال ۱۳۹۷، توان پس‌انداز خانوارهای این طبقه که از متقاضیان اصلی خریدهای خُرد بازار بودند، از میان رفته و بخش قابل توجهی از آنها ترجیح می‌دهند برای تامین هزینه‌های فزاینده خود ریال بیشتری نسبت به گذشته نگاهداری کنند.

رونق بازارهای موازی

همچنین بخشی از فعالان بازار ارز هم می‌گویند که یکی از دلایل مقطعی کاهش نرخ دلار، تلاش سرمایه‌گذاران برای تامین نقدینگی لازم برای بهره بردن از رشد قیمت‌های کوتاه‌مدت بازارهای موازی به ویژه بازار سهام است به طوری که با نزدیک شدن به مقطع عرضه‌های اولیه در بورس تهران و یا جهش‌های قیمتی در آن، فروش دلار در بازار آزاد افزایش پیدا می‌کند. بدین ترتیب افزایش شیب افت اخیر نرخ دلار با چهارمین عرضه اولیه در بورس تهران طی سال ۱۳۹۸ همزمان شد.